Οι Άγιοι Χρυσοκάνθαροι

Την φωτογραφία αυτή την είχα τραβήξει πριν 20+ χρόνια στην Κέρκυρα. Είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό Φωτογράφος με το οποίο συνεργαζόμουν πολλά χρόνια και σε ξένα έντυπα. Την είχα σκανάρει και έτσι είναι από τις λίγες παλιές φωτογραφίες που διαθέτω - όλο μου το αρχείο (φωτογραφικό, κείμενα, αλληλογραφία, κλπ) το έχω δωρίσει στο Μουσείο Μπενάκη.

Απεικονίζει παπάδες που περιμένουν να ενταχθούν στην λιτανεία του Μεγάλου Σαββάτου. Το Πάσχα στην Κέρκυρα το λάτρευα - πήγαινα κάθε χρόνο από το 1965, μέχρι που το ανακάλυψαν όλοι και δεν άντεχα την πολυκοσμία. Έχω γράψει και ένα κείμενο που το αγαπούν οι Κερκυραίοι.
Ο Αμλέτος στην Σπιανάδα

Την θυμήθηκα τώρα που τόσα διαβάζουμε για τα παραεκκλησιστικά κυκλώματα, για τις χρυσοφόρες επιχειρήσεις, για διαμονές αρχιερέων σε υπερπολυτελή ξενοδοχεία... Βέβαια δεν φταίνε οι απλοί παπάδες για όλα αυτά. Όμως τα χρυσοποίκιλτα άμφια και η "χρυσή" επιγραφή από πάνω δημιουργούν συνειρμούς.

Κάποτε είχα γράψει πως τα πιο άχρηστα επαγγέλματα στη γη είναι οι στρατιώτες και οι παπάδες. Όχι μόνο δεν παράγουν τίποτα - αλλά οι μεν σκοτώνουν, οι δε ασκούν εξουσία βασισμένη στον φόβο και την ενοχή. Θα ήθελα να ζω σε ένα κόσμο χωρίς αυτούς. Που θα λύνει ειρηνικά τις διαφορές του και θα λατρεύει τον όποιο Θεό του άμεσα και χωρίς μεσολαβητές...

Ανεκπλήρωτο όνειρο

Θεός μου, στα πολύ παιδικά μου χρόνια ήταν ο Ιούλιος Βερν. Έχω γράψει γι αυτόν στους «Δρόμους»: «Ήταν για μένα το μυθικό, το ρομαντικό στοιχείο, η αποθέωση της φαντασίας και της περιπέτειας. Πολλά από τα πράγματα που με συνοδεύουν σε όλη μου την ζωή - π. χ. η μανία μου για τις μηχανές, η αγάπη μου για τα ταξίδια, η αέναη επινόηση της περιπέτειας (που με κάνει να μεταμορφώνω και την πιο πεζή εκδρομή μου σε εξερεύνηση) πρέπει να κατάγονται από τον γενειοφόρο θεό της παιδικής μου ζωής».

Γιατί θεό; Γιατί, πριν καλά-καλά μάθω να διαβάζω, κοιτώντας τις εικόνες μπέρδευα τον Ιούλιο Βερν με τον Θεό (ίδια γενειάδα, ίδιο ύφος στις χαλκογραφίες, όπου εμφανιζόταν περιτριγυρισμένος από τους ήρωές του και τον κόσμο του). Ήθελα να γίνω κι εγώ συγγραφέας (δηλαδή θεός).

Από τον Ιούλιο Βερν (διαβάστε και την Αναφορά στον Πλοίαρχο Νέμο) και από τα χρόνια εκείνα, κατάγεται και το ανεκπλήρωτό μου όνειρο. Που προϋποθέτει ανεξάντλητα χρήματα (το μεγαλύτερο τζακ ποτ).


Ναυπηγώ λοιπόν ένα σκάφος. Τόσο μεγάλο ώστε να χωράει όλα μου τα υπάρχοντα: βιβλία, δίσκους, πίνακες – όλο μου τον κόσμο. Τόσο μεγάλο ώστε να μπορεί να διαπλέει ωκεανούς, αλλά τόσο μικρό ώστε να χωράει και στο λιμάνι της Ύδρας.

Αυτό το σκάφος, εξοπλισμένο με την τελευταία τεχνολογία (που συνεχώς αναβαθμίζεται) είναι το σπίτι μου. Εκεί ζω όλη μου τη ζωή. Απλώς την ζω σε διάφορα μέρη του κόσμου: Έξη μήνες σε ένα έρημο ατόλ της Πολυνησίας, τρεις στο λιμάνι του Μόντε Κάρλο, τέσσερις στις εκβολές του Ρίο ντε λα Πλάτα και μετά Γροιλανδία, Βόρνεο, Αμβούργο... Πλάνητας. Καλώ φίλους για συντροφιά στο ένα ή στο άλλο ταξίδι, αλλά εγώ περνάω όλη τη ζωή μου στον πλωτό οίκο μου.

Κάτι σαν τον Ναυτίλο του πλοίαρχου Νέμο – αλλά όχι υποβρύχιο (θα με έπιανε κλειστοφοβία...). Και φυσικά θα έκανα ταξίδια στην ξηρά, θα είχα γνωστούς σε διάφορα λιμάνια και όρμους, θα παρακολουθούσα τον υπόλοιπο κόσμο (μικρός δεν τολμούσα να ονειρευτώ το Internet ή την Δορυφορική – αλλά υπήρχε ήδη το ραδιόφωνο). Πάντα όμως θα ξαναγύριζα στο σκάφος μου.

Και θα είχα και ένα κρυφό νησάκι καταφύγιο, σαν το άσπρο της φωτογραφίας.

Αυτό θα απαντούσα εγώ στην κλασική ερώτηση: «τι θα κάνατε αν...». Εσείς;

Ο Τελευταίος Σταθμός

Οι φωτογραφίες είναι από το ωραιότερο μικρό κοιμητήρι της Ελλάδας -το νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου στην Ερμούπολη. Στον δέκατο ένατο αιώνα όταν η Ερμούπολη συγκέντρωνε το 80% του συνολικού πλούτου της χώρας, οι οικογένειες των μεγαλοαστών της συναγωνίζονταν ποια θα έφτιαχνε το πιο ωραίο μαυσωλείο. Φέρνανε καλλιτέχνες από όλη την Ευρώπη και φτιάξανε ένα μικρό μουσείο γλυπτικής.


Εκεί, σε μία γωνιά, θα είναι και ο τελευταίος μου σταθμός. Το μόνο που μου έχει απομείνει από την σημαντική περιουσία των προγόνων, είναι ένας τάφος. Κάτω από τα αυστηρά βλέμματα του ενός προ-προ-πάππου (στην κορυφή της κάτω φωτογραφίας) και του άλλου προπάππου (φαίνεται στο βαθος αριστερά), θα κοιμηθώ τον αιώνιο.

Πως νιώθω όταν σκέπτομαι το γήρας και τον θάνατο; Το έγραψα πριν από καιρό:

Πέρασα στην Τρίτη Ηλικία πριν πέντε χρόνια, χωρίς να το καταλάβω. Ούτε και τώρα το έχω συνειδητοποιήσει. Μερικές σωματικές δυσκολίες που θεωρούνται συμπτώματα γήρατος, τις έχω από καιρό και δεν αποτελούν κάτι νέο που να με προβληματίσει. Ο καθρέφτης μου στην αρχή με ξένιζε – αλλά τώρα τον συνήθισα και ούτε πια τον κοιτάω.

Βλέπω στην εφημερίδα ένα ειδικό ένθετο: «Η Ζωή Αρχίζει στα 65» και σκέπτομαι αυτόματα «είναι για τους γέρους, δεν με αφορά». Και πραγματικά δεν με αφορά – όλα όσα γράφει εκεί με ύφος παρηγοριάς για δραστηριότητες και εκδηλώσεις ηλικιωμένων, μου φαίνονται τελείως ξένα.

Κι όμως με απασχολούν τα γερατειά. Στους «Δρόμους» έχω αφιερώσει κεφάλαια για το θέμα. Στα τελευταία μου ποιήματα (γραμμένα όλα μετά τα 65) που εκδόθηκαν πρόσφατα, αποκαλώ τον εαυτό μου γέροντα. Γιατί όμως, αφού δεν το νιώθω;

Ψάχνοντας και αναλύοντας βρήκα ότι αναφέρομαι συχνά στα γηρατειά όχι επειδή με αφορούν, αλλά επειδή με τρομάζουν. Τα νιώθω να με απειλούν με ένα πλαίσιο αναφοράς που μου είναι ξένο και απεχθές – στο οποίο όμως θα έπρεπε να ανήκω. Τα αποδέχομαι (υπερβάλλοντας μάλιστα) σχεδόν τα προκαλώ, για να τα ξορκίσω. Έχοντας την αίσθηση πως κοροϊδεύω. «Να τώρα υποδύομαι τον γέρο για να κατευνάσω τους θεούς, αλλά όταν αποφασίσω βγαίνω από τον ρόλο και γίνομαι αυτό που είμαι: αιώνια νέος».

Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου διαφορετικά από αυτό που έγραψα τώρα: αιώνια νέος. Νέος. Μπορεί κουρασμένος, απογοητευμένος, πεσμένος, καταθλιπτικός, παραιτημένος – αλλά νέος. Νέος 25 ή 95 ετών – αλλά νέος.

Και νέος, νεότατος θα πεθάνω, όποτε συμβεί αυτό, και θα είμαι κατάπληκτος που μου έτυχε το μηδέν στα νιάτα μου.

Μάνος ή Μίκης;

Το σημερινό μου κείμενο το εμπνεύστηκα από το χθεσινό comment του yiannis h. Έζησα όλη μου την ζωή ακούγοντας δύο μεγάλους μουσουργούς που δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί σαν άνθρωποι. Τον λυρικό Χατζιδάκι και τον επικό Θεοδωράκη. Ο ένας λεπτός, ευαίσθητος, χαμηλότονος, αλλά οξύτατος (διαβάστε τα πολιτικά του σχόλια), ο άλλος πληθωρικός, δυναμικός, ακόμα και αμετροεπής κατά καιρούς. Και οι δύο σφράγισαν την ζωή μου. Ακούω και τους δύο, αλλά φυσικά προτιμώ έναν από αυτούς, γιατί όπως ο κόσμος διαιρείται σε γατόφιλους και σκυλόφιλους έτσι διαιρείται και σε Χατζηδακικούς και Θεοδωρακικούς. Σπάνια να βρεις άνθρωπο που μέσα του ισορροπούν οι προτιμήσεις και για τους δύο.

Ίσως λοιπόν να ήταν ενδιαφέρον να διερευνήσουμε τις μουσικές (αλλά και ανθρώπινες) κλίσεις μας. Θα αποκαλύψω (και θα υποστηρίξω) τις δικές μου στην διάρκεια της συζήτησής μας.

Υ. Γ. Η φωτογραφία που ξεκουράζει τα μάτια σας είναι από την ωραιότερη (για μένα) ελληνική παραλία: τους Εγκρεμνούς της Λευκάδας.

Υπάρχουν καλοί και κακοί δικτάτορες;

Πριν από χρόνια, στο «Ειρωνικό Νεοελληνικό Λεξικό» είχα γράψει αυτό το λήμμα:

Δικτάτορες: Τύραννοι που καταλύουν την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μισητοί – αλλά με διαβαθμίσεις. Π. χ. όλοι συμφωνούμε να δικαστεί ο Πινοσέτ – αλλά πόσοι θα ζητούσαν να δικαστεί ο Φιντέλ Κάστρο;

Το θέμα με τους δικτάτορες και τις δικτατορίες παίρνει τώρα άλλες διαστάσεις. Όπως σίγουρα θα έχετε ακούσει, στις 25 Ιανουαρίου θα συζητηθεί στην ολομέλεια του Συμβουλίου της Ευρώπης (αφού εγκρίθηκε από την Πολιτική Επιτροπή) η εισήγηση του Σουηδού νομομαθούς Goran Lindblad για την καταδίκη των εγκλημάτων όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων, άσχετα με την πολιτική τους τοποθέτηση.

Οι κομμουνιστές και άλλοι αριστεροί διαμαρτύρονται γιατί με αυτόν τον τρόπο εξισώνεται ο κομμουνισμός με τον φασισμό – ή όπως το έθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης, τα θύματα με τους θύτες.

Η άποψη του Lindblad είναι πως: «Ενώ ένα άλλο ολοκληρωτικό καθεστώς του 20ου αιώνα – δηλαδή ο ναζισμός – έχει ερευνηθεί, καταδικαστεί διεθνώς και οι πρωταγωνιστές του έχουν δικαστεί και τιμωρηθεί, αντίστοιχα εγκλήματα που έγιναν στο όνομα του κομμουνισμού δεν έχουν ούτε ερευνηθεί ούτε καταδικαστεί διεθνώς».

Το σχέδιο απόφασης «καταδικάζει εμφατικά τις μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από ολοκληρωτικά κομμουνιστικά καθεστώτα και εκφράζει συμπάθεια, κατανόηση και αναγνώριση στα θύματα αυτών των εγκλημάτων».

Και για να ξέρουμε γιατί μιλάμε: η πρόταση παρουσιάζει εκτιμήσεις για τα θύματα, οι οποίες έχουν τεράστιες αποκλίσεις και διακυμάνσεις, μια και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Π. χ. : Κίνα 38-72 εκ., Σοβιετική Ένωση 20-62, Καμπότζη 2-2,3, Αφρική 1,7, Αφγανιστάν 1,5, Βιετνάμ 1, Ανατολική Ευρώπη 1. Με συντηρητικές εκτιμήσεις το σύνολο ανέρχεται σε 100.000.000.

Προσωπική άποψη: Θεωρώ ότι είναι πράγματι λάθος να βάζουμε στο ίδιο σακί τον φασισμό και τον κομμουνισμό. Ο πρώτος ήταν μία θεοποίηση του εθνικισμού, του ρατσισμού, της δύναμης για την δύναμη. Ο δεύτερος ήταν μία ιδεολογία που ξεκίνησε για να καταργήσει την εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, για να απελευθερώσει τις εργαζόμενες μάζες, για να εγκαθιδρύσει την ισότητα. Η ουτοπία του πρώτου ήταν το Χιλιετές Ράιχ – του δεύτερου η αταξική κοινωνία.

Στους σκοπούς και στόχους υπάρχει αβυσσαλέα διαφορά. Στα μέσα όμως; Όταν προσπαθείς να επιβάλεις ακόμα και την πιο άγια ιδέα (π. χ. τον Χριστιανισμό) με το ζόρι, καταφεύγεις στην βία. Και η βία είναι μία – δεν έχει αποχρώσεις. Έτσι στα μέσα επιβολής της ουτοπίας υπήρξαν πολύ μεγάλες ομοιότητες. Στρατόπεδα συγκέντρωσης οι μεν, γκούλαγκ οι δε. Βασανιστήρια, εκτελέσεις, τρομοκρατία, καταπίεση – κοινά και από τις δύο πλευρές.

Ωστόσο, αν ήμουν μέλος του Συμβουλίου, θα ψήφιζα εναντίον του ψηφίσματος. Γιατί παρόλο που δέχομαι την ύπαρξη των κοινών μεθόδων, θα λάμβανα υπόψη μου τις αρχικές προθέσεις. (Αν και ο δρόμος για την Κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις).

Παράλληλα όμως θα έκανα ένα άλλο ψήφισμα, που θα καταδίκαζε τα εγκλήματα των κομμουνιστικών κρατών, χωρίς να τα εξισώνει με τα φασιστικά. Θεωρώ ότι στο ζήτημα υπάρχει απαράδεκτη διάκριση. Αν κάποιος δηλώσει οπαδός του Χίτλερ καταδικάζεται από όλους μας - ενώ το να υμνείς τον Στάλιν, μπορεί να φαίνεται λίγο παράξενο αλλά όχι αποκρουστικό.

Με έχει πολύ προβληματίσει το θέμα.

Υ. Γ. Η φωτογραφία είναι από το «Εβραϊκό Μουσείο» του Βερολίνου. Περνάς αναγκαστικά από αυτόν τον διάδρομο πατώντας επάνω σε μεταλλικά πρόσωπα που αναδίνουν ήχο αλυσίδων.

Οι δυνατοί και οι αδύναμοι

Υπάρχει κάτι πολύ ευάλωτο και τρωτό σε ένα blog. Αν είναι τίμιο ημερολόγιο, ένας άνθρωπος ξεγυμνώνει εκεί την ψυχή του. Και εκτίθεται όσο και οι écorchés, οι γδαρμένοι του Proust, που πονάνε και με ένα κόκκο άμμου.

Ο δεύτερος blogger της ιστορίας ήταν ο Michel de Montaigne. (Πρώτη, είπαμε, η Sei Shonagon). Στον πρόλογο του βιβλίου του «Δοκίμια» γράφει την πρωτοφανή για τον χώρο και την εποχή του φράση: «έτσι αναγνώστη, είμαι εγώ ο ίδιος η ύλη του βιβλίου μου».

Πρωτοφανής φράση γιατί ως τότε κανείς δεν έγραφε εξομολογητικά στο πρώτο πρόσωπο. Και οι δύο εξαιρέσεις που γνωρίζουμε: «Τα εις εαυτόν» του Μάρκου Αυρήλιου και οι «Εξομολογήσεις» του Αγίου Αυγουστίνου είναι το μεν πρώτο κυρίως φιλοσοφικό κείμενο, το δε δεύτερο, θεολογικό.

Αλλά ο Montaigne (1533-1592), γυμνώνεται εντελώς μπροστά στον αναγνώστη. Μικρά μικρά δοκίμια αποκαλύπτουν τις πιο εσωτερικές του πτυχές. Μεταφράζω πρόχειρα τον πρόλογο:


«Στον αναγνώστη:

Εδώ είναι ένα βιβλίο καλής πίστης, αναγνώστη. Σε προειδοποιεί από την αρχή, ότι δεν είχα κανένα σκοπό, παρά μόνο ιδιωτικό και οικείο: δεν έλαβα υπόψη μου ούτε την δική σου εξυπηρέτηση, ούτε την δική μου δόξα. Οι δυνάμεις μου δεν επαρκούν για τέτοιους σχεδιασμούς. [ ] Αν ήθελα να κερδίσω την εύνοια του κόσμου, θα στολιζόμουν με δανεικές ομορφιές. Θέλω όμως να με βλέπουν στον απλό μου τρόπο, φυσικό και κοινό, χωρίς σοφίες και τεχνάσματα: γιατί εμένα ζωγραφίζω. Τα ελαττώματά μου θα διαβαστούν ζωντανά, οι ατέλειές μου και οι αφελείς μου τρόποι, όσο μου επιτρέπει ο σεβασμός του κοινού. Αν ήμουν ανάμεσα σε εκείνα τα έθνη που, όπως λένε, ζούνε ακόμα κάτω από την γλυκιά ελευθερία των πρώτων νόμων της φύσης, σε διαβεβαιώνω ότι θα με είχα ζωγραφίσει ολόκληρο και ολόγυμνο. Έτσι, αναγνώστη, είμαι εγώ ο ίδιος η ύλη του βιβλίου μου: δεν υπάρχει λόγος να χάσεις τον ελεύθερο χρόνο σου για ένα θέμα τόσο ασήμαντο και μάταιο».

Η φράση κλειδί: «θα με είχα ζωγραφίσει ολόκληρο και ολόγυμνο». Ο άνθρωπος που θέλει να φτάσει την επικοινωνία ως το απώτατο όριο, θέλει να ανταλλάξει με τον συνάνθρωπό του όχι απλώς πληροφορίες και δεδομένα, αλλά βιώματα, φόβους, αγάπες, άγχη... Γιατί μόνο έτσι ανακουφίζεται και ανακουφίζει.

Δεν είναι επιδειξιμανής – γιατί δεν επιδεικνύει μόνο αυτά που θα εντυπωσιάσουν, αλλά και αυτά που τον πονάνε. Και βέβαια γίνεται τρωτός από τον πρώτο αγροίκο που θα κοροϊδέψει τις αδυναμίες του.

Μόνο που, σε αυτή την περίπτωση, τα πράγματα είναι αντίστροφα: ο αδύναμος είναι ο αγροίκος που κοροϊδεύει. Ο άλλος, που έχει την τόλμη να ανοιχτεί, είναι ο δυνατός.


Υ. Γ. Εδώ τελειώνει η ενδοσκόπηση και η εσωστρέφεια! Το επόμενο post θα μιλάει για άλλα. Σας βάζω και μία φωτογραφία (αρχείου) με χιόνια, τον ανήφορο για το σπιτάκι.

Το Δίκτυο είναι το σπίτι μου

Κλείνοντας την πόρτα του ύπνου κάθε πρωί, ανοίγω την πόρτα του Διαδικτύου. Εδώ και πάνω από δέκα χρόνια αυτό είναι το σπίτι μου. Εκεί εργάζομαι, εκεί συναλλάσσομαι, εκεί διασκεδάζω. Το παίρνω μαζί μου στις εκδρομές, στα ταξίδια. Οι περισσότεροι φίλοι μου (σχεδόν όλοι) είναι εκεί.

Κυρίως: στο Δίκτυο νιώθω άνετα. Δεν ξέρω αν εκεί με αγαπούν - πάντως σίγουρα περισότερο από ότι στον άλλο κόσμο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι ένας μονομανής κολλημένος στον υπολογιστή του. Μάλλον θα έλεγα ότι ο υπολογιστής μου είναι κολλημένος σε μένα - αφού κινούμαι ελεύθερα αλλά με συνοδεύει παντού με διάφορες μορφές: φορητός, Pda ακόμα και κινητό.

Αυτό το blog ήταν η κατάληξη μίας πορείας που άρχισε το 1985 (πήρα τον πρώτο μου υπολογιστή) συνεχίστηκε το 1994 (μπήκα στο Internet) το 1997 (έφτιαξα το πρώτο μου site) και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2006 με το πρώτο blog.

Αλλάζω θέμα: εχθές, όπως έγραψα ήδη, περπάτησα στο χιόνι. Όχι - δεν ήμουν στο Saint-Moritz ούτε στην Αράχωβα. 35 χιλιόμετρα από την Αθήνα, στις υπώρειες της Πάρνηθας, λίγα χιλιόμετρα πάνω από το σπιτάκι στα Κιούρκα. Άλλος κόσμος εκεί, άλλη χώρα, άλλο κλίμα. Μιλούσαμε στο κινητό με φίλη που μένει στα νότια προάστεια και απορούσε: ποιο χιόνι; εδώ έχει λαμπρή λιακάδα!

Θαυμαστή Αττική - μόνον εσύ περικλείεις τα πάντα σε μία αγκαλιά.

Υ. Γ. Μια και σας άρεσε ό Ντον, αποφάσισα να τον βάλω στο profile μου - πιο ωραίος από μένα, είναι οπωσδήποτε! Άλλωστε, αυτή τη στιγμή είναι ξαπλωμένος στα γόνατά μου (γράφω πάνω από την πλάτη του) και γουργουρίζει από ικανοποίηση.

Υ. Γ. 2 Η φωτό είναι του 1986... Επάνω στην οθόνη ξαπλωμένο το Γατοτάκι - πρωταγωνιστής στο "Ημερολόγιο του Καύσωνα".