Η εκδίκηση της ακοής

Τι κάνεις όταν ξαφνικά, χάνεις (έστω και για λίγο) την δυνατότητα της καλής όρασης;

Πρώτα συνειδητοποιείς ότι σχεδόν όλες οι δραστηριότητές σου είχαν να κάνουν με αυτήν. Ο υπολογιστής, το διάβασμα, η τηλεόραση, το οδήγημα αυτοκινήτου – ακόμα και η βόλτα, το περπάτημα.

Αλλά και η διάθεσή σου καθορίζονταν από αυτή.

Όπως η λιακάδα σε ζωντανεύει και η βαριά συννεφιά σε μαυρίζει, έτσι και ένα θολό οπτικό πεδίο σε καταθλίβει αφάνταστα. Προτιμάς να κρατάς τα μάτια κλειστά, παρά να αντιμετωπίζεις το σκοτεινό και ασαφές.

Κάθεσαι λοιπόν με μάτια κλειστά αλλά για πόσο; Και εκεί θυμάσαι την μουσική.

Η μικρότερη αδερφή των αισθήσεων, η παραμελημένη ακοή, έχει θησαυρούς για σένα.

Αλλά δεν έχεις κέφι, στην φάση που είσαι, ν' ανοίξεις τα μεγάλα στερεοφωνικά. Ούτε σου πάει το πολύ μπλα-μπλα του ραδιοφώνου.

Εκεί έρχεται η ώρα για την «Μικρή Ιδιωτική Μουσική». ( Έτσι είχα ονομάσει το Walkman πριν 25 χρόνια).

Σήμερα στην θέση του είναι το iPod και όλα τα σχετικά MP3 players.

Έχω δύο iPod: Το πρώτο μοντέλο, το μεγάλο τούβλο (τότε φαινόταν μικρό) των 20GB και το Mini με 4GB. Το πρώτο έχει κλασική μουσική. Το δεύτερο μία επιλογή από τα αγαπημένα μου τραγούδια: Beatles, Bob Dylan, Joan Baez, Leonard Cohen, Patti Smith, Lou Reed – Brel, Barbara, Brassens, μέχρι Σαββόπουλο και Χατζιδάκι – πολύ Χατζιδάκι – σχεδόν όλο. Σύνολο 771 τραγούδια.



Έ, λοιπόν αυτή την επιλογή, που είχα κάνει με πολλή αγάπη, ψάξιμο και φροντίδα, δεν την είχα ακούσει ποτέ! Όχι μόνο ολόκληρη (θα χρειαζόμουν δύο εικοσιτετράωρα!) αλλά και μερικά. Ελάχιστες φορές είχα ακούσει μία σειρά από 5-6 κομμάτια – αλλά πού άνεση χρόνου για περισσότερα...

Ε, τώρα είχε έρθει η ώρα της. Στο σκοτεινό δωμάτιο, συνήθως με κλεισμένα τα μάτια, άκουγα, άκουγα και δεν χόρταινα. Όλες μου οι αισθήσεις είχαν γίνει ακοή. Σπάνια έχω απολαύσει μουσική τόσο πολύ. Όλη μέρα άκουγα – και συνεχίζω.

Τελικά η «Μικρή Ιδιωτική Μουσική» είναι άλλο είδος ακρόασης. Πιο εσωστρεφές, πιο συγκεντρωμένο. Θέλει και άλλο είδος μουσική. Π. χ. δεν θα της πήγαιναν οι μεγάλες φανφάρες του Βάγκνερ, ούτε τα πυροτεχνήματα του Ροσίνι. Θέλει μουσική δωματίου, μπαλάντες, χαμηλότονο τραγούδι, πιο ευαίσθητο και ποιητικό.

Έτσι, το πρόβλημα της όρασης ξαναζωντάνεψε την ακοή μου. Κατάλαβα αυτό που λένε για την φοβερή ακοή των τυφλών. Μία μικρή γεύση θα πάρετε αν ακούστε την μουσική σας με μάτια ερμητικά κλειστά...



Υ. Γ. Η εγχείριση πήγε καλά, αλλά μία αντίδραση του ματιού μου (οίδημα – δεν γίνεται εγώ, ο υπερευαίσθητος, να μην κάνω κάτι σπάνιο) με κάνει να βλέπω θολά. Και την προηγούμενη φορά είχε συμβεί, αλλά έφυγε με δύο χάπια. Τώρα επιμένει (είμαι στα τέσσερα). Το θολό μάτι επηρεάζει όλο το οπτικό πεδίο. Γι αυτό και βλέπω περίεργα – σαν την ζωγραφική του Turner. Ιμπρεσσιονιστικά γράφω.

Υ. Γ. 2 Άλλαξα και την φωτογραφία και σας έβαλα Turner - λέτε να είχε το ίδιο πρόβλημα;

Άσπροι κύκνοι - μαύροι...

Τι τραγικό τα ωραιότερα πουλιά, οι λυρικοί κύκνοι, να είναι φορείς θανάτου...

Κύκνειο άσμα! Για μας; Γι αυτούς; (Προβλέπονται εκατόμβες κύκνων).

"Η πρόταση: 'Όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι' ισχύει μέχρι να εμφανιστεί έστω και ένας μαύρος κύκνος" έλεγε ένας μεγάλος φιλόσοφος.

Εμφανίστηκαν. Μαύροι σαν τον θανατηφόρο ιό της γρίππης που κουβαλάνε.

Να πας από μία άσκημη κότα... ίσως, καλύτερα, από έναν όμορφο κύκνο.


Η φωτογραφία: Σεπτέμβριος 2001, Loch Lomond, Σκωτία.

Χωρισμοί και αποχωρισμοί

Κάθε ζωή χτίζεται με συναντήσεις και χωρισμούς. Όταν είσαι νέος οι ανακαλύψεις είναι περισσότερες. Όσο περνάν τα χρόνια, όλο και πιο πολύ αποχαιρετάς.

Κάθε αποχωρισμός είναι και ένα μικρός θάνατος. Στους «Δρόμους» γράφω:

Πόσες φορές μπορεί να πεθάνει κανείς;

Μετράω και δεν θυμάμαι τους «μικρούς θανάτους» μου. Κάθε φορά που φεύγω ταξίδι.. (Partir c’ est mourir un peu έλεγε η μητέρα. Δίκιο που είχε! Η αναχώρηση είναι λίγο θάνατος). Πριν μία εγχείρηση.

Κάθε φορά η ίδια τελετουργία, του αποχαιρετισμού των πάντων. Και όταν επιστρέφω, η έκπληξη που τα ξαναβρίσκω όλα.

Μέχρι που μία φορά δεν θα επιστρέψω. Αλλά δεν θα το ξέρω.

Οι χωρισμοί μέτρησαν πολύ στην ζωή μου. H αγαπημένη μου ποιήτρια Emily Dickinson έγραψε:

Parting is all we know of Heaven
And all we need of Hell

(O χωρισμός είναι ό,τι γνωρίζουμε από τον Παράδεισο και ότι μας χρειάζεται από Κόλαση).

Έχω κι εγώ ένα κείμενο για τον χωρισμό (ίσως το καλύτερο που έχω γράψει): Το Ποτέ και το Πουθενά.

Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Επειδή αύριο θα κάνω μία επέμβαση στο μάτι μου (2ος καταρράκτης) και βρίσκομαι σε φάση χωρισμού.

Αν όλα πάνε καλά, θα επανέλθω σύντομα. Αλλά μέχρι τότε μπορούμε εδώ να μιλάμε για χωρισμούς και αποχωρισμούς...

Ιστορία μίας φωτογράφησης

Θα μου συγχωρήσετε τώρα μία προσωπική αναπόληση. (Ημερολόγιο δεν είναι;...)

Ίσως να σας ενδιαφέρει όμως, επειδή αφορά δύο σημαντικούς ανθρώπους, που είχα την τύχη να είναι φίλοι μου.

Με τον Οδυσσέα Ελύτη γνωρίστηκα το 1977, όταν διάβασε ένα κείμενό μου για την ποίησή του, που του άρεσε. (Έκτοτε το έβαζε σε όλα τα αφιερώματα και τις ανθολογίες του έργου του).

Ζήτησε να με γνωρίσει – κι από τότε τον έβλεπα τακτικά.

Με τον Δημήτρη Χορν – Τάκη, για τους φίλους – γνωριζόμουν ήδη από παλιότερα.

Μανιώδης φωτογράφος, είχα ζητήσει αρκετές φορές από τον Ελύτη να τον φωτογραφίσω. Αντιστεκόταν σθεναρά. «Μην χάνεις τον καιρό σου» μου έλεγε, «με ενοχλεί να με φωτογραφίζουν. Παγώνω και βγαίνω χάλια. Άλλωστε πρέπει να επηρεάζω και το αποτέλεσμα – καίγονται τα φιλμ, χαλάνε οι μηχανές...». Και μου διηγιόταν πως διάσημοι φωτογράφοι, που δοκίμασαν, απέτυχαν.

Ωστόσο το καλοκαίρι του 1990, δοκίμασα την έκπληξη της ζωής μου. Απροσδόκητα με πήρε τηλέφωνο και μου ζήτησε να τον φωτογραφίσω.

Παραθέριζε τότε στο σπίτι του Τάκη Χορν, στο Πόρτο Ράφτη, μαζί με την φίλη του Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Είχε ήδη εκδηλωθεί η αρρώστια που τον κατέβαλε μετά από έξη χρόνια. Έπαιρνε κορτιζόνη και παραπονιόταν ότι τον παραμόρφωνε. Πιθανότατα αυτός ήταν ο λόγος που ζήτησε να φωτογραφηθεί.

Την άλλη μέρα έφτασα στο Πόρτο Ράφτη με μία βαλίτσα μηχανές, φακούς και φιλμ. Τελευταία στιγμή, πριν αφήσω το αυτοκίνητο στο πάρκινγκ, πήρα από το ντουλαπάκι και μία μικρή κόμπακτ μηχανή που είχα πάντα μαζί μου για κάθε ενδεχόμενο.

Φωτογράφιζα όλο το απόγευμα, από μακριά, με τηλεφακό, για να νιώθει λιγότερο την παρουσία μου. Έβγαλα πολλά φιλμ. Ο Τάκης βοηθούσε με τις χαρισματικές ατάκες του που ελάφραιναν την ατμόσφαιρα.

Η «κατάρα των φωτογράφων» βγήκε αληθινή. Η ολοκαίνουργια επαγγελματική Nikon που είχα αγοράσει πριν μερικούς μήνες, έπαθε μία βλάβη που οι τεχνικοί της εταιρίας δεν την είχαν ξαναδεί. Από τις τέσσερις λάμες του κλείστρου ανέβαινε μόνο η μία, εκφωτίζοντας το ένα τέταρτο του καρέ – αλλά δίνοντας σήμα ότι η φωτογραφία είχε βγει. Έτσι τα μισά φιλμ ήταν για πέταμα.

Την κατάσταση έσωσε η δεύτερη Nikon και η φτηνή Pentax Compact. Σε αυτήν οφείλεται η φωτογραφία του ζευγαριού, που έχει κάνει πολλές φορές τον γύρο του κόσμου.

Χάρισα τις φωτογραφίες στον Οδυσσέα κι αυτός μοίραζε αντίτυπα σε δημοσιογράφους, μελετητές και θαυμαστές από όλη την υφήλιο. Ακόμα δημοσιεύονται σε εφημερίδες και περιοδικά – συχνά χωρίς το όνομά μου.

Η πρώτη δημοσίευση μίας επιλογής έγινε στον «Φωτογράφο» τεύχος 6, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1990.



Φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τον θάνατο του Ελύτη.

Blues Andaluz

Την ιστορία με τα Δανέζικα σκίτσα και τους Ισλαμιστές την ξέρετε. (Λεω σκίτσα και όχι γελοιογραφίες, γιατί τα περισσότερα ΔΕΝ είναι γελοιογραφικά. Αλλά η Μουσουλμανική θρησκεία απαγορεύει όλες τις απεικονίσεις του Προφήτη).

Δεν έχω τίποτα να προσθέσω στα όσα μεταδίδουν τα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Με ενδιαφέρει αποκλειστικά η ουσία της υπόθεσης.

Εδώ συγκρούονται δύο αρχές – που και οι δύο, με κάποιον τρόπο, είναι θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

1. Το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης

2. Ο σεβασμός στην προσωπικότητα (και άρα στην πίστη) του άλλου.

Έτσι δικαιολογούνται και οι εντελώς αντιφατικές τοποθετήσεις πολιτικών. Π. χ. ο υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας Ν. Sarkozy είπε: «Η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι θέμα προς διαπραγμάτευση και δεν βλέπω κανένα λόγο να δοθεί σε μια θρησκεία κάποια ιδιαίτερη μεταχείριση». Αντίθετα ο υπουργός εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Jack Straw, δήλωσε ότι «η αναδημοσίευση αυτών των σκίτσων υπήρξε προσβλητική, αναίσθητη, ασεβής και λανθασμένη».

Μία βασική ηθική αρχή λεει πως η ελευθερία του ενός σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Ισχύει εδώ;

Στην σημερινή Herald Tribune δημοσιεύεται άρθρο του Μουσουλμάνου διανοούμενου και καθηγητή στην Οξφόρδη Tariq Ramadan που εξηγεί ότι οι Μουσουλμάνοι δεν κατανοούν την αρχή της απόλυτης ελευθερίας του Λόγου – τόσο απόλυτης, που να υπερισχύει των οσίων και ιερών. Ότι σαφώς εδώ χρειάζεται να αναπτυχθεί μεγαλύτερη προσέγγιση των δύο κόσμων, που αυτή τη στιγμή δεν καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο. Κι ότι το ζήτημα δεν είναι νομικό αλλά θέμα σεβασμού στην ιδιαιτερότητα του διαφορετικού. Ρωτάει: «Άραγε πρέπει να προσβάλω ανθρώπους, επειδή έχω το δικαίωμα να το κάνω;».

Βέβαια εδώ στην Ελλάδα έχουμε ζήσει ανάλογες στιγμές: με την αφαίρεση του «βλάσφημου» πίνακα από την έκθεση Outlook, την καταδίκη του Αυστριακού καρτουνίστα Hanterer για προσβολή του Ιησού – και παλιότερα την απαγόρευση προβολής της ταινίας «Τελευταίος πειρασμός» λόγων αντιδράσεων φανατικών...

Τελικά η ελευθερία της έκφρασης ούτε στην Δύση δεν είναι απόλυτη. Έχει περιορισμούς – ακόμα και νομικούς. Δεν δικαιούμαι να προσβάλω και να συκοφαντώ – κι αν το κάνω τιμωρούμαι από τα δικαστήρια.

Αλλάζει τίποτα όταν το υβριζόμενο σύμβολο δεν ανήκει στον δικό μας χώρο;


Υ. Γ. H φωτογραφία (που δίνει και τον τίτλο) τραβήχτηκε το 1985 στην Αλάμπρα – αυτό το κόσμημα ενός μεγάλου και ανεκτικού πολιτισμού, του αραβοισπανικού της Ανδαλουσίας. Όπου αδερφωμένοι μουσουλμάνοι, χριστιανοί και εβραίοι έστησαν στην Κόρδοβα το πρώτο πανεπιστήμιο της Ευρώπης και άφησαν λαμπρά μνημεία λόγου και τέχνης. Όταν συμπληρώθηκε η Reconquista (ανακατάληψη - με την πτώση της Γρανάδας, το 1492) από τους reyes catolikos Φερδινάνδο και Ισαβέλλα, συντελέστηκε αυτό που ο Λόρκα ονόμασε: «το μεγαλύτερο πολιτιστικό έγκλημα στην ιστορία της Ευρώπης».