Λαϊκισμός και Πάσης Ελλάδος

Αφορμή για αυτο το post στάθηκε το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ διαχώρησε τη θέση του από τον βουλευτή του Αλέκο Παπαδόπουλο - έναν από τους λίγους σοβαρούς και αξιοπρεπείς πολιτι κούς μας - ο οποίος διατύπωσε την (απόλυτα ορθή) θέση, ότι οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις δεν είναι λύση και βλάπτουν τη χώρα. Ο λόγος της αποκήρυξης είναι ένας και μόνο: ο φόβος του πολιτικού κόστους. Δηλαδή και πάλι προτιμήσαμε τον λαϊκισμό από την αλήθεια.

Αυτό μου θύμισε ένα παλιότερο κείμενό μου για τον λαϊκισμό - την μάστιγα της πολιτικής μας ζωής.



ΕΙΚΟΣΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΨΕΜΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ


1. Λαϊκισμός: ένα δημόσιο ψέμα.Μία αλήθεια δεν είναι ποτέ λαϊκίστικη. Το βασικό χαρακτηριστικό του Λαϊκισμού είναι η εσκεμμένη ανειλικρίνεια. Λέμε κάτι το οποίο ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα, για να κολακεύσουμε τον «λαό». (Θα αναλυθεί και αυτή η έννοια). Επίσης πρόκειται για μία δημόσια απόφανση - μία ιδιωτική κολακεία δεν είναι λαϊκισμός.

2. Λαϊκισμός: το δημόσιο ψέμα προς ιδιωτικό όφελος.
Άν αυτό που λέμε είναι ένα ψεύδος που εκφέρεται χωρίς υστεροβουλία - τότε μπορεί να μοιάζει λαϊκισμός αλλά δεν είναι. Στην έννοια του λαϊκισμού υπάρχει σαν απαράβατος όρος ο απώτερος σκοπός - που είναι το «παραμύθιασμα» του αποδέκτη προς όφελος του πομπού.

3. Ο λαϊκισμός είναι, συνήθως, kitsch ή μελό.
Δηλαδή κακόγουστος και φορτισμένος συναισθηματικά. Μία λανθασμένη αλγεβρική εξίσωση, εκφερόμενη δημόσια, καίτοι είναι ψευδής, δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι λαϊκίστικη. Βασικό πρότυπο kitsch λαϊκισμού: οι πατριδοκαπηλικοί πανηγυρικοί. Πέρα από Kitch και μελό, ο λαϊκισμός εμφανίζεται συχνά αγράμματος, απαίδευτος και ασύντακτος.

4. Ο «λαός» του λαϊκιστή είναι ο «πελάτης» του.
(«Πελααάτες μου!» που φωνάζει ο Βέγγος). Η σχέση του λαϊκιστή με το ακροατήριό του είναι πελατειακή. Προσφεύγει στο λαό, περιμένοντας να αποκομίσει οφέλη - να κερδίσει. Γι αυτό και υπακούει στο παλιό εμπορικό αξίωμα: «Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο». Ας παραβληθεί αυτό με την γνωστή ρήση του Α. Παπανδρέου: «Ο μόνος θεσμός είναι ο κυρίαρχος λαός».

5. Ο λαϊκισμός είναι προαιώνιος.
Απλώς παλιά είχε άλλα ονόματα: δημαγωγία, δημεγερσία κλπ. Η φράση του Σολωμού ότι το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικόν ότι είναι αληθές - είναι το ακριβές αντίδοτο του λαϊκισμού. «Και τι είναι αλήθεια;» θα ανακράξει ο λαϊκιστής. Ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι εκεί - στην έννοια του αληθούς. Κανείς δεν έχει το απόλυτο κριτήριο της αλήθειας. Όταν όμως ο λαϊκιστής επιλέγει πάντα το επιθυμητό (από τον λαό) - τότε κάνει ακριβώς το αντίστροφο αυτού που λέει ο Σολωμός. Βαφτίζει αληθές ότι θεωρείται εθνικόν (π.χ. τα «εθνικά» θέματα). Εκτός αν δεν παραπλανά μόνο τους άλλους αλλά και τον εαυτό του. Διότι…

6. …υπάρχουν και ειλικρινείς λαϊκιστές.
Παράδειγμα: ο Τσοβόλας. Στην περίπτωση αυτή ο λαϊκισμός δεν παύει να είναι ψέμα - αλλά ο λαϊκιστής ψεύδεται και προς τον εαυτό του. Με ειλικρίνεια πιστεύει στο ψεύδος. Είναι κλασική περίπτωση wishful thinking, όπου το επιθυμητό ταυτίζεται με το πραγματικό. (Πρόκειται για σπάνια εξαίρεση που δεν ανατρέπει αλλά επιβεβαιώνει την θέση 1. «περί εσκεμμένης ανειλικρίνειας»). Οι λαϊκιστές αυτοί είναι πάντα οι πιο επικίνδυνοι - διότι, σε αντίθεση με τον συνήθη οπορτουνιστή πολιτικό, είναι και φανατικοί.

7. Ο λαϊκισμός δεν αφορά μόνο πολιτική και ΜΜΕ.
Σίγουρα εκεί είναι η κορυφαία του παρουσία. Αλλά εκτείνεται παντού όπου υπάρχει σχέση πομπού - δέκτη. Π.χ. στην τέχνη. Υπάρχουν συγγραφείς λαϊκιστές ακόμα περισσότερο αηδιαστικοί από τους πολιτικούς. Τι κάνουν; Ακριβώς το ίδιο. Κολακεύουν το κοινό τους. Γράφουν με τρόπο που να εκθρέφει στερεότυπα και δεδομένες ιδέες, επιβεβαιώνουν κλισέ, αποκοιμίζουν τον αναγνώστη, πουλάνε ψευδαισθήσεις και απάτες. Το μελό (αισθηματικό, πολιτικό αλλά και ιδεολογικό) είναι η συνήθης φόρμα.
Αφθονεί επίσης ο λαϊκισμός στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους και έμμισθους κονδυλοφόρους πάσης φύσεως που στοχάζονται ό,τι συμφέρει τον εργοδότη τους. Ισχυρός είναι επίσης ο λαϊκισμός στους χώρους της εκκλησίας.

8. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο της Δημοκρατίας Διότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία και επιλογές, χωρίς ορθή κρίση. Αυτή πάλι βασίζεται στην σωστή πληροφορία. Ο λαϊκισμός όμως καταλύει την ορθή πληροφόρηση.
Πολλές δικτατορίες στηρίχτηκαν περισσότερο στον λαϊκισμό παρά στα όπλα.

9. Ο λαϊκισμός έχει πολλές μεταμφιέσεις
Υπάρχει λαϊκισμός με γραβάτα και με ζιβάγκο, με διανοουμενίστικο αμπέχωνο και με ακαδημαϊκή τήβεννο. (Π.χ. η επίθεση των σοφών μας στην δήθεν ανθελληνική ιστορία του Duroselle, την οποία… δεν είχαν διαβάσει). Υπάρχει λόγιος λαϊκισμός και αμόρφωτος, κυνικός και αγαπησιάρικος, ύπουλος και λεβέντικος. Πρέπει κανείς να έχει συνεχώς ανοικτούς τους αισθητήρες του γιατί δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος ότι δεν έχει προσβληθεί από αυτόν τον ιό - που σίγουρα έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά στο κοινωνικό σύνολο από τον ιό του aids.

10. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο του ορθολογισμού.
Φυσιολογικά ο λαϊκίστικος λόγος απευθύνεται στο συναίσθημα - και όχι στην λογική. Όταν χρησιμοποιεί επιχειρήματα, το κάνει με τον τρόπο των σοφιστών - τον ήσσονα λόγον κρείττω ποιείν. Θέτει την λογική στην υπηρεσία των καταστάσεων που προσπαθεί να διεγείρει. (Η αυθεντική λογική δεν θα ανεχόταν τις παραμορφώσεις του).
Και δεν είναι μόνο ο λόγος των πολιτικών - αλλά και των διανοούμενων: η λεγόμενη εθνοκεντρική ή νεο-ορθόδοξη τάση είναι ο λαϊκισμός στον χώρο της σκέψης. Παραποιεί την ιστορία, εντείνει τον μανιχαϊσμό και την συνωμοσιολογία, καλλιεργεί προκαταλήψεις, μύθους και στερεότυπα. Θέσεις όπως «οι έλληνες είναι οι αριστοκράτες μεταξύ των λαών», εκτός από ρατσιστικές, είναι και λαϊκίστικες, αφού στο έπακρο κολακεύουν τον λαό.

11. Λαϊκισμός στα ΜΜΕ δεν είναι μόνον τα Tabloids
Και πιο σοβαρές και αξιοπρεπείς εφημερίδες μας επιδίδονται (με αξιοσημείωτες επιδόσεις) σε αυτό το άθλημα. Είναι δε πολύ πιο επικίνδυνος ο λαϊκισμός τους διότι κάτω από τον σοβαρό μανδύα του δεν είναι εύκολα αντιληπτός. Ο συντάκτης ή συνεργάτης των εντύπων αυτών δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά: υπέρτατη αρχή δεν είναι η αλήθεια (ή έστω η ειλικρίνεια και εντιμότητα) της άποψης, αλλά η επιθυμίες και προσηλώσεις του αναγνώστη.

12. Ο εθνικισμός είναι λαϊκισμός
Όλοι αυτοί που εκφωνούν πανηγυρικούς, όλοι αυτοί που μιλάνε για την «ιδιαιτερότητα», μοναδικότητα και (κατά συνέπεια) την ανωτερότητα της ελληνικής φυλής το κάνουν ΚΑΙ για να κολακεύσουν τον λαό, να του δώσουν την αίσθηση πως είναι ξεχωριστός και υπερέχει των βαρβάρων γειτόνων αλλά και των λαών της Δύσεως «που όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες αυτοί έτρωγαν βελανίδια». (Λαϊκίστικοι μύθοι: η συνέχεια της φυλής, οι από 3.000 ετών Έλληνες, του Έλληνος ο τράχηλος, οι Κουτόφραγκοι, κλπ.

13. Η απαλλαγή ευθυνών είναι λαϊκισμός
Βασική λαϊκίστικη θέση: οι έλληνες είναι «ριγμένοι», αιώνια θύματα των ξένων δυνάμεων. Οι έλληνες είναι κλωτσοσκούφι των μεγάλων (underdog theory - η θεωρία του δαρμένου σκύλου), όλοι συνωμοτούν εναντίον ημών των «ανάδελφων» και κατάμονων (conspiracy theory). Άρα, τελικά, οι Έλληνες δεν ευθύνονται για τίποτα. Όλα σ’αυτόν τον τόπο είναι ξενοκίνητα (π.χ: «ξενοκίνητη χούντα»). Όλα τα κινούσε παλιότερα η Intelligence Service (ο «δάκτυλος»), μετά η CIA, μετά τα «Ξένα Κέντρα» και τελευταία το «Διευθυντήριο της ΕΟΚ ή Ε.Ε.».

14. Η συνωμοσιολογία είναι λαϊκισμός
Η άποψη ότι τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται, πως πίσω από ότι συμβαίνει υπάρχει κάτι άλλο - και πίσω από αυτό κρύβεται κάτι ακόμα πιο κρυφό (και ούτω καθ’εξής, ad infinitum) δεν στοχεύει μόνο στην απαλλαγή του λαού από τις ευθύνες του αλλά και της πολιτικής ηγεσίας από τις δικές της. Η θέση αυτή εντείνει τον ανορθολογισμό, την μυστικοπάθεια, την κρυψίνοια και οδηγεί σε μία απόλυτη σύγχυση - προς όφελος βέβαια αυτών που την καλλιεργούν.

15. Ο λαϊκισμός είναι εχθρός της αξιοκρατίας (αντι-ελιτισμός)
Για τον λαϊκιστή δημοκρατία σημαίνει γενική ισοπέδωση. (Καμία σχέση με την ισότητα δικαιωμάτων και ευκαιριών). Για να κολακέψει και τον τελευταίο ψηφοφόρο του, κατεβάζει τα πάντα στο δικό του επίπεδο. Δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους - εργατικοί και τεμπέληδες, σπουδαγμένοι και αγράμματοι, ικανοί και ανίκανοι, νομοταγείς και παράνομοι, έχουν την ίδια ακριβώς αξία. Για την αμάθεια, την παρανομία, την ανικανότητα, φταίει πάντα η «κακούργα κενωνία» (Αυτό είναι το ατομικό άλλοθι - αντίστοιχο του εθνικού, όπου για όλα φταίνε οι ξένοι).
Οι διεκδικήσεις των συνδικαλιστικών φορέων (και αυτοί φυσικά λαϊκίζουν αφάνταστα, μιά και σε πελατεία απευθύνονται) ενισχύουν τον ισοπεδωτισμό.

16. Ο Μανιχαϊσμός είναι λαϊκισμός
Η αίσθηση άσπρο - μαύρο, καλό - κακό, φως και σκοτάδι, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις είναι από τα βασικά δόγματα κάθε λαϊκισμού ο οποίος χρειάζεται απόλυτους εχθρούς για να επιτυγχάνει την συσπείρωση των δικών του δυνάμεων. Σημαντικό: η αντιπαράθεση Πολύ Καλός εναντίον Πολύ Κακού είναι βασικό στοιχείο του μελό (που λέγαμε πριν…). Και των νεο-ορθοδόξων αντι-δυτικών.

17. Ο λαϊκισμός είναι εχθρός του εκσυγχρονισμού
Εκσυγχρονισμός σημαίνει εξορθολογισμός - αλλά ο λαϊκισμός είναι κηρυγμένος εχθρός κάθε ορθολογικής σκέψης. Κολυμπάει πιο άνετα στα θολά νερά του συναισθηματισμού. Κυρίως δεν θέλει να ξεβολέψει τον λαό, να τον αναγκάσει σε προσπάθεια και μόχθο.
Του επιτρέπει την πνευματική και κοινωνική ραθυμία. Ετσι τα βρήκαμε - έτσι θα τα κρατήσουμε. Κεκτημένα. (Ναι, ο λαϊκισμός είναι συντηρητικός!) Με το πρόσχημα του «παραδοσιακού» εμπεδώνονται όλα τα «κακώς κείμενα». Με το φόβο του πολιτικού κόστους υποκύπτουμε στις πιέσεις των οργανωμένων συντεχνιών (είναι οι μεγαλύτεροι πελάτες του λαϊκιστή πολιτικού) που τελικά φτάνουν να κυβερνάνε την χώρα. Ετσι έχει φτάσει η δήθεν φιλολαϊκή πολιτική να γίνεται αντιλαϊκή - όταν εκχωρεί προνόμια στις ισχυρότερες ομάδες. (Όλοι είναι ίσοι αλλά κάποιοι γίνονται πιο ίσοι).

18. Το άλλο όνομα του λαϊκισμού είναι «πολιτικόν κόστος»
Μία έννοια που παραλύει κάθε προσπάθεια στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Ο βραχνάς της Ελλάδας. Μόνο ο Ελ. Βενιζέλος είχε τολμήσει να το αγνοήσει (και το πλήρωσε…) Οι τελευταίες προσπάθειες (όχι πολύ επιτυχημένες) ανάγονται στον Κ. Καραμανλή και στον Κ. Σημίτη. Η κορύφωση αυτής της ενδοτικότητας καταγράφεται όταν το κοινωνικό σύνολο φορτώνεται με τεράστια οικονομικά βάρη για να μην ληφθούν αντιλαϊκά μέτρα, ως π.χ. απολύσεις. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους η περίφημη συρρίκνωση του Δημόσιου Τομέα δεν θα γίνει ποτέ.

19. Ο λαϊκιστής επιβραβεύεται σχεδόν πάντα
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με αμφιλεγόμενη ουσιαστική προσφορά, κυβέρνησε την Ελλάδα τόσα χρόνια με τα δεκανίκια του λαϊκισμού. Πολιτικές προσωπικότητες κέρδισαν αίγλη και μύθο, χωρίς πραγματικό έργο, διότι πάντα κολάκευαν τον λαό. Σπάνια λαϊκιστής τιμωρήθηκε για την ανηθικότητα του λαϊκισμού του.

20. Συμπέρασμα: Λαϊκισμός και Πάσης Ελλάδος.
Με την κατάλληλη δόση λαϊκισμού η επιτυχία σας είναι εξασφαλισμένη. Μη σας εξαπατούν τα φαινόμενα ελάχιστων ανθρώπων που επιμένουν να λένε πικρές αλήθειες. Χρησιμεύουν ως το ντεκόρ και το άλλοθι του συστήματος. Τα μεγάλα παιχνίδια γίνονται ερήμην ημών - και οι λαϊκιστές πετυχαίνουν σχεδόν πάντα τους στόχους τους. Και αυτό διότι (τι πιο φυσικό) ο λαός είναι λαϊκιστής…

Η απούσα ισοσθένεια

Θα κάνω εδώ πάλι μία προσωπική εξομολόγηση μήπως και γίνω κατανοητός από όλους εκείνους που συστηματικά με παρεξηγούν.

Είμαι ένας σκεπτικιστής. (Ο Σκεπτικισμός κακώς ονομάζεται έτσι. Είναι ο μόνος -ισμός που δεν είναι –ισμός, γιατί δεν έχει δόγματα).

Δεν πιστεύω σε απόλυτες αλήθειες, κοσμοθεωρίες και δοξασίες. Δεν εντάσσομαι σε παρατάξεις. Τα πράγματα που υποστηρίζω τα αποδέχομαι προσωρινά και με πραγματιστικό κριτήριο (εφόσον και όσο δουλεύουν, αποδίδουν, ερμηνεύουν).

Σε όλη μου τη ζωή πολεμώ τα δόγματα – γιατί στενεύουν και νεκρώνουν την ζωντανή σκέψη. Αν υπήρξε πρόοδος στην επιστήμη, στην πολιτική, στην κοινωνία, αυτή προήλθε από την αμφισβήτηση. Στην πάλη μου για την αποδόμηση των δογμάτων, χρησιμοποιώ την μέθοδο των αρχαίων Σκεπτικών. Αυτοί σε κάθε άποψη αντιπαρέθεταν την αντίθετή της, προκειμένου να οδηγηθεί η σκέψη στην «ισοσθένεια» - εφόσον και οι δύο απόψεις είχαν ίση ισχύ.

«Έστι δε η σκεπτική δύναμις αντιθετική φαινομένων τε και νοουμένων καθ’ οιονδήποτε τρόπον, αφ’ ής ερχόμεθα – δια την εν τοις αντικειμένοις πράγμασι και λόγοις ισοσθένειαν – το μεν πρώτον εις εποχήν το δε μετά τούτο εις αταραξίαν». Αυτός είναι ο ορισμός της Σκεπτικής μεθόδου κατά τον Σέξτο τον Εμπειρικό.

Σε όλη μου την ζωή έδινα μία μάχη οπισθοφυλακών με τις παγιωμένες δογματικές αντιλήψεις. Με κίνδυνο να παρεξηγηθώ (και φυσικά με παρεξηγούσαν!) υποστήριζα την αντίθετη, την αιρετική άποψη, όχι τόσο διότι την πίστευα (αφού δεν εντάσσομαι σε καμία θέση), αλλά για να σπάσω το κατεστημένο κλισέ, το κυριαρχούν στερεότυπο. Να κάνω τους άλλους να προβληματιστούν, να αναρωτηθούν, να απορήσουν: «βρε, μπας και δεν είναι σωστό αυτό που λένε και αποδέχονται όλοι;».

Έτσι έκανα και στα τελευταία post για τον αντιαμερικανισμό και την κατανάλωση. Ωστόσο πρέπει εδώ να ομολογήσω ότι απέτυχα παταγωδώς. Τα κλισέ κέρδισαν την μάχη. Όλοι είναι εναντίον των Αμερικανών – ακόμα και όταν έχουν δίκιο. (Που, κατά τους περισσότερους, αποκλείεται να συμβεί). Η συντριπτική πλειοψηφία είναι εναντίον της κατανάλωσης, άσχετο αν καταναλώνει. Ούτε αναρωτιέται τι θα γινόταν αν εφαρμοζόταν το αίτημα των αντικαταναλωτών και σταματούσαμε ή μειώναμε απότομα την κατανάλωση (απλούστατα: παγκόσμιο οικονομικό κραχ – από το οποίο δεν θα γλίτωνε κανείς).

Οι περισσότεροι αντιδρούν αυτόματα αναμασώντας τα ίδια στερεότυπα της σκέψης prêt a porter, της ετοιματζίδικης, της προκατασκευασμένης.


Αυτό το blog στήθηκε για να ταράξει τα νερά. Μάλλον προκαλεί «τρικυμίες εν κρανίω» ή, κατά τους Άγγλους «in a teacup» - στο φλιτζάνι του τσαγιού. Αρχίζω να αναρωτιέμαι αν έχει νόημα να υπάρχει. Εσείς τι λέτε;

Κάτω η κατανάλωση!

Στον τοίχο κάποιος είχε γράψει με σπρέι : ΚΑΤΩ Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ!

Δεν διευκρίνιζε όμως - κατανάλωση τίνος πράγματος. Κατανάλωση ψωμιού; Όχι βέβαια. Ούτε βιβλίων, φαντάζομαι, ούτε μουσικής. Αλλά τότε - στερεοφωνικών συγκροτημάτων; Και η μουσική πού θα παίζεται;

Ίσως εννοεί: κάτω η κατανάλωση των περιττών. Αλλά ποιος ορίζει τα απαραίτητα;


ΚΑΤΩ Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ!

Διαβάζει η νοικοκυρά που δεν τρώει πια τα χέρια της στην μπουγάδα επειδή πήρε πλυντήριο.

Διαβάζει ο μεσόκοπος έμπορος, που μετά την οκτάωρη ορθοστασία ξεκουράζεται στην καινούρια ανατομική πολυθρόνα του. Διαβάζει ο πιτσιρίκος που γυαλίζει το ολοκαίνουριο ποδήλατο του – και δεν καταλαβαίνουν τίποτα.

Αχ, κύριε, επαναστάτη του αεροζόλ, γι' αυτούς θα ήσουν σαφέστερος αν έγραφες : ΚΑΤΩ Η ΕΥΤΥΧΙΑ. Γιατί οι άνθρωποι χαίρονται όταν καταναλώνουν. (Ξέρω, αυτή την ευτυχία την αμφισβητείς!).

Και θα ήσουν όχι μόνο σαφέστερος, αλλά και πιο ειλικρινής. Δεν πολεμάς την κατανάλωση - την ευτυχία πολεμάς. (Έστω: την ευτυχία των άλλων). Και θέλεις να τους την πάρεις.

Όμως ρώτησες τη νοικοκυρά τι ανακούφιση της έδωσε το νέο πλυντήριο; Ρώτησες έναν υπάλληλο πόσο χάρηκε το ταξίδι των διακοπών του; Ρώτησες μια κοπέλα πόσο τη γέμισε το νέο της φόρεμα;

Όχι βέβαια, δεν ρωτάς. Αλίμονο, να λαμβάναμε υπόψη τις γνώμες των άλλων. Σαν νέος Σαβοναρόλα καταδικάζεις κάθε κατανάλωση! Πάει να πει: καταδικάζεις τη ζωή. Γιατί ζω σημαίνει καταναλίσκω (έστω και... κουλτούρα)..

Όλες οι κοινωνίες της ιστορίας “καταναλωτικές” ήτανε. Και όπου δεν ήταν έντονα καταναλωτικές, δεν είναι επειδή οι άνθρωποι δεν είχαν επιθυμίες - αλλά επειδή δεν υπήρχε η δυνατότητα να εκπληρωθούν. Τώρα, χάρη στην τεχνολογία, η “κοινωνία της αφθονίας” (άλλος θετικός όρος, που τον γυρίζουμε σε αρνητικό) δίνει σε περισσότερους ανθρώπους τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν περισσότερες ανάγκες.

Αυτή είναι η “καταναλωτική κοινωνία”. Είναι η "δημοκρατικοποίηση" της κατανάλωσης. Παλιά, την κατανάλωση την κάνανε μόνον οι πλούσιοι. Μόνον αυτοί είχαν τις μεγάλες ανέσεις και τις έντονες απολαύσεις. Τώρα μπορούν να συμμετέχουν όλο και περισσότεροι. Η απόλαυση απλώνεται δημοκρατικά. Και αυτό λοιπόν είναι κακό;

Ίσως μου αντιτάξεις πως οι “υλικές” απολαύσεις δεν είναι ευτυχία. Πρώτα απ' όλα, τι θα πει υλικές απολαύσεις; Ποτέ δεν κατάλαβα τι σημαίνει αυτός ο όρος του Κατηχητικού. Όλες οι απολαύσεις είναι ίδιες. Ψυχικές (γιατί στην ψυχή μας τις νιώθουμε), αλλά και αισθησιακές (γιατί με τις αισθήσεις μας τις αντιλαμβανόμαστε). Αν, φίλε καλλιτέχνη του αεροζόλ, είσαι φανατικός καλόγερος, θα καταλάβαινα το “Κάτω η κατανάλωση”.

Αλλά υποψιάζομαι πως δεν είσαι... Πίσω από την καταδίκη της καταναλωτικής κοινωνίας κρύβεις δύο πανάρχαιες, ανομολόγητες τάσεις. Τον πουριτανισμό και τον ολοκληρωτισμό.

Για τον πουριτανισμό δεν χρειάζεται να πω πολλά. Είναι φανερό πως οι νέοι Σαβοναρόλες υποπτεύονται την ηδονή, αμφισβητούν την απόλαυση, μισούν την ευτυχία. Το πρότυπο του ιδανικού ανθρώπου, που έχουν μέσα τους, είναι του ασκητή, του διανοούμενου, του “φυσικού” ανθρώπου.

Ο ολοκληρωτισμός πάλι, υπάρχει πάντα, μέσα σε κάθε θέση, που πρεσβεύει πως η πλειοψηφία δεν ξέρει τι θέλει. Δεν υπάρχει αντίρρηση (κι ο ίδιος ο αντικαταναλωτής θα το δεχότανε) πως η συντριπτική πλειονότητα του κόσμου θέλει την ευτυχία. Πως αν έδιναν στους ανθρώπους την επιλογή ανάμεσα σε μια Σπαρτιατική ζωή λιτή, σκληρή και αυστηρή και σε μια Συβαριτική δυνατότητα ανέσεων και απολαύσεων, οι περισσότεροι θα διάλεγαν τη δεύτερη. Έστω κι αν αυτό σήμαινε πως θα έπρεπε να εργάζονται περισσότερο, για να ικανοποιούν τις ανάγκες τους.

Ε! λοιπόν, ο επαναστάτης του αεροζόλ δεν αναγνωρίζει στην πλειοψηφία το δικαίωμα να αποφασίζει για τη ζωή της. θέλει να μας “αναμορφώσει”, να μας “βελτιώσει”, να μας “σώσει”.

Μπορεί και να μη χρειασθεί! Η κοινωνία της ευτυχίας υπονομεύεται από μόνη της. Από την απληστία των καπιταλιστών - και του καθενός μας. Από την αδιαφορία των πλούσιων λαών για τους φτωχούς. Από τη σπατάλη και την κακή οργάνωση των πόρων. Από τα λάθη στην οικονομική πολιτική. Από τη συνεχιζόμενη αιμορραγία των εξοπλισμών. Και κυρίως: από την έλλειψη παγκόσμιας συνεργασίας.

Και μη μου πείτε πως για όλα αυτά φταίει η καταναλωτική κοινωνία: Το κακό μας το κεφάλι φταίει. Που ενώ πρώτη φορά έχουμε τα μέσα για τη συνολική ευμάρεια μπερδευόμαστε πολιτικά, στρατιωτικά, οικονομικά και πνιγόμαστε σε ένα ποτήρι νερό!

Γιατί πραγματικό πρόβλημα δεν προέκυψε ακόμη. Ενέργεια υπάρχει άφθονη, σε ποικίλες μορφές (μόνο γίνεται κακή χρήση, κατανομή και... τιμολόγηση). Οι πρώτες ύλες του πλανήτη αφθονούν για πολλά χρόνια, ενώ, παράλληλα, ετοιμάζονται τα υποκατάστατα. Η ρύπανση, η μόλυνση κτλ. ελέγχονται ήδη σε πολλές χώρες και μπορούν να ελεγχθούν καλύτερα - υπάρχουν τα μέσα.

Θα ήταν ωραία η τέλεια καταναλωτική κοινωνία! Όπου όλοι θα μπορούσαν να καταναλώνουν ό,τι τους κάνει κέφι (φτάνει να μην καταναλίσκονται οι ίδιοι). Ωραία και με τα ελαττώματα της και τις υπερβολές της (ανθρώπινες κι αυτές, όπως ανθρώπινη μοιάζει κάθε κοινωνία της ελεύθερης απόλαυσης, αν τη συγκρίνεις με τις αυταρχικές κοινωνίες του δελτίου). Για όσους δεν πιστεύουν στην μέλλουσα ζωή - ας είναι όσο γίνεται πιο πλούσια η παρούσα...



Το κείμενο αυτό γραφτηκε πριν πολλά χρόνια - αλλά προσφέρεται ακόμα για συζήτηση. Οι φωτογραφίες είναι από τον σύγχρονο ναό της κατανάλωσης (ποιος είπε: "τα εμπορικά κέντρα είναι οι καθεδρικοί ναοί της δικής μας εποχής";) - το Athens Mall.

Τυφλός Αντι // ισμός

Για άλλο θέμα ήθελα να γράψω – όμως η επίσκεψη της Κοντολίζα με κάνει να ασχοληθώ με το μόνιμο ερώτημα: πώς μπορεί ένας ορθολογιστής, να είναι αντι-αμερικανός (ή αντι-γάλλος, αντι-τούρκος, αντι-οτιδήποτε); Δηλαδή να είναι εναντίον ενός ολόκληρου έθνους και όλων των πραγμάτων που εκφράζει, κάνει, προτείνει.

Ας πάρουμε το παράδειγμα του Ιράν. Θέλουμε το φανατικό Ιράν των Μουλάδων να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και να αποσταθεροποιήσει όλη μας την περιοχή; (Διότι δίπλα στο Ιράν είναι η Τουρκία… διότι το Ιράν έχει επισήμως δηλώσει ότι θέλει να εξαφανίσει το Ισραήλ… κλπ. κλπ.).

Προφανώς όχι. Και διότι είμαστε (κατά 99%) εναντίον των πυρηνικών (ακόμα και για ειρηνικούς σκοπούς – πράγμα όχι πάντα σωστό…) και γιατί δεν μας συμφέρει μία τέτοια εξέλιξη που θα επιβαρύνει επικίνδυνα την γεωπολιτική ισορροπία στην γειτονιά μας.

Τότε γιατί είμαστε κατά 75% εναντίον της Αμερικανικής πολιτικής στο θέμα αυτό; Μα, διότι είναι Αμερικανική. Και προτιμούμε να είμαστε κόντρα στο ίδιο μας το συμφέρον – παρά υπέρ των ΗΠΑ!

Αντιγράφω από το in.gr:

Σύμφωνα με τα ευρήματα τηλεφωνικού γκάλοπ που έγινε από την εταιρεία GPO με 600 συμμετέχοντες από όλη την Ελλάδα για λογαριασμό του Mega, μόνο το 20% των ερωτηθέντων τάσσεται υπέρ της θετικής ψήφου της Ελλάδας (για την επιβολή οικονομικών κυρώσεων στο Ιράν κατά την συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας), ενώ το 74,8% λέει «όχι».

Όπως αναφέρουν Τα Νέα, κατά των οικονομικών κυρώσεων στο Ιράν τάσσεται και το 60% των ερωτηθέντων ψηφοφόρων της ΝΔ. Ωστόσο, τυχόν αντίθεση της Ελλάδας με τις ΗΠΑ εκτιμάται από το 73,8% των ερωτηθέντων ότι θα βλάψει τη χώρα. Αντίθετα το 20,2% εκτιμά ότι θα την ωφελήσει.

Δηλαδή ενώ ξέρουμε ότι είναι εναντίον του συμφέροντός μας, από σκέτο γινάτι πάμε κόντρα. Ένα τέτοιο πείσμα, εκτός που είναι καρά-παράλογο, είναι και αντεθνικό (εφόσον στρέφεται κατά των συμφερόντων του έθνους).

Αδυνατώ να κατανοήσω αυτή τη στάση, η οποία μόνο από καθαρό φανατισμό μπορεί να προέλθει. (Μου θυμίζει τα σκίτσα του Μωάμεθ…) Για μένα ένας λογικός άνθρωπος κρίνει και αποφασίζει κατά περίπτωση. Στο θέμα του Ιράκ ήμουν αντίθετος με την Αμερικανική πολιτική, όπως ήμουν και με τους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας. Για λόγους ανθρωπιστικούς, αλλά και πολιτικούς. Σε άλλα θέματα μπορεί να είμαι υπέρ. Είτε διότι μπορεί (ναι, ενδέχεται και αυτό!) οι Η.Π.Α. να έχουν δίκιο, είτε – πιο κυνικά – διότι με συμφέρει. Δεν είναι δυνατόν να βάζω το πείσμα μου πάνω από το δίκαιο ή το συμφέρον!

Κι όμως, όπως προκύπτει από την δημοσκόπηση (αλλά και από την καθημερινή εμπειρία), αυτό κάνουν τα τρία τέταρτα των Ελλήνων. Δεν ξεκινάνε από το μηδέν - να κρίνουν αντικειμενικά και να αποφασίσουν το σωστό, άσχετα από το τι κάνουν οι ΗΠΑ. Όπως οι φανατικοί οπαδοί ακολουθούν τυφλά - έτσι και οι φανατικοί αντί- κάνουν αυτόματα το αντίθετο.

Παλιά στην Γαλλία οι Αριστεροί έλεγαν: "Καλύτερα να έχεις άδικο με τον Σάρτρ, παρά δίκιο με τον Αρόν". (Raymond Aron, τότε αντίπαλος του Sartre, που δικαιώθηκε σχεδόν σε όλες του τις αναλύσεις...) Κι εμείς - καλύτερα άδικο με τους Πέρσες παρά δίκιο με τους Αμερικανούς!

Συγγνώμη – αλλά δεν είναι παράλογη αυτή η στάση;

Μεγάλες Συνωμοσίες

Πριν από λίγο καιρό είχα έρθει σε σύγκρουση με την blade runner (και εν μέρει με την aphrodite) επάνω στο θέμα του Matrix. Συνειδητοποίησα αργότερα τον λόγο: ήταν ότι με ενοχλούνε αφάνταστα οι θεωρίες συνωμοσίας.

Ξέρετε – όλες εκείνες οι απόπειρες να ερμηνευτεί ένα φαινόμενο, όχι με βάση μία ορθολογική ανάλυση των γεγονότων, αλλά με κάποιες (συνήθως παρανοϊκές – το λιγότερο μυθολογικές) ερμηνείες.

Όπως ήδη θα έχετε ακούσει, τον κόσμο δεν τον κυβερνάνε οι εκλεγμένοι πρόεδροι και πρωθυπουργοί του – αλλά οι Επτά Σοφοί της Σιών, το Εβραϊκό Λόμπυ, η Λέσχη Μπίλντεμπεργκ, οι Μασόνοι, οι Ναΐτες Ιππότες, οι Εξωγήινοι, κλπ. αόρατες δυνάμεις.

Πίσω από κάθε θεωρία συνωμοσίας υπάρχει η αρχή ότι τα πράγματα δεν είναι όπως μας τα παρουσιάζουν, ότι «κάτι μας κρύβουν», ότι υπάρχει μία διπλή πραγματικότητα.

Ολόκληρο το Matrix βασίζεται σε μία θεωρία συνωμοσίας. Άσχετα με την βιρτουόζικη σκηνοθεσία και τα ψηφιακά εφέ – η ουσία της ταινίας ήταν η εικονική πραγματικότητα σε αντίθεση με την πραγματική.

Και τώρα μας έρχεται μία άλλη ταινία βασισμένη στο πιο επιτυχημένο συνωμοτικό βιβλίο των τελευταίων ετών – από όπου και το σενάριο της: Ο Kώδικας Ντα Βίντσι.

Το βιβλίο είναι ένα έξυπνο puzzle που ενώνει υπαρκτά στοιχεία (σε νέα ερμηνεία) με ανύπαρκτα, για να δώσει μίαν άλλη εκδοχή όχι μόνο για την εξέλιξη της Χριστιανικής θρησκείας, αλλά και για την πορεία του κόσμου.

Φυσικά τίποτα από όσα ισχυρίζεται το βιβλίο δεν είναι αλήθεια. Όμως ένα μεγάλο ποσοστό από τις δεκάδες εκατομμύρια αναγνώστες του το πίστεψε. (Είναι απίθανο το πόσο έχουμε ανάγκη από τον μύθο, την άλλη εξήγηση. Μας κάνει να νιώθουμε πιο έξυπνοι – διότι εμείς ξέρουμε την πραγματική αλήθεια – κι όχι αυτά που πιστεύουν οι πολλοί…).

Θεωρίες συνωμοσίας έχουν κατασκευαστεί για τα πιο πιθανά και απίθανα πράγματα: από τους εξωγήινους, που κάποτε ήρθαν στην γη (περίπτωση Roswell), ως την δολοφονία του Kennedy και του Παναγούλη. Ευδοκιμούν όπου η πραγματικότητα δεν είναι πολύ σαφής (όπως στις δύο τελευταίες περιπτώσεις), αλλά και σε πράγματα επιστημονικά τεκμηριωμένα και διαφανέστατα. Έχουν αρκετή συγγένεια με τους περιαστικούς μύθους (urban legends), αλλά πάνε σε μεγαλύτερο βάθος και πλάτος. Ένα αρκετά πλήρη κατάλογο, με ανάλυση της κάθε μίας, μπορείτε να βρείτε στην διεύθυνση ΕΔΩ

Για μία σε βάθος ανάλυση του φαινομένου (τι, γιατί και πώς πιστεύουμε) πολύ διαφωτιστικό είναι το οκτασέλιδο άρθρο στην Wiki.

Αλλά πολύ περισσότερα θα βρείτε στο Διαδίκτυο (βρίθει), στην ελληνική τηλεόραση και σε κάθε συζήτηση ελληνικού καφενείου. Η χώρα μας θα πρέπει να κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις διεθνώς στην συνωμοσιολογία. Ό,τι στραβό μας συμβαίνει, οφείλεται στον «ξένο δάκτυλο» ή στα «ξένα κέντρα». (Από στόματος τότε πρωθυπουργού ο λόγος...) Πώς λοιπόν να μην αρχίζει η κουβέντα στο καφενείο με την φράση: «Θα σου πω εγώ τι κρύβεται από πίσω...».

Στο μυαλό του μέσου Έλληνα οι ξένοι κοιμούνται και ξυπνάνε με μία έγνοια: πώς θα μας βλάψουν.

Η τελευταία θεωρία που άκουσα είναι ότι πίσω από την AGB κρύβονται σκοτεινές δυνάμεις (μάλλον Αμερικανικές) που αλλοιώνουν τα νούμερα τηλεθέασης, ώστε να ανεβαίνουν οι αποβλακωτικές εκπομπές, να πολλαπλασιάζονται και να αποκοιμίζουν τον ελληνικό λαό.

Αύριο Τρίτη, 25.4, μετά τις δέκα το πρωί, θα είμαι στην ΝΕΤ (εκπομπή «Συμβαίνει τώρα» με την Πόπη Τσαπανίδου) όπου, με αφορμή την ταινία, θα συζητήσουμε το θέμα.