Λαϊκισμός και Πάσης Ελλάδος

Αφορμή για αυτο το post στάθηκε το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ διαχώρησε τη θέση του από τον βουλευτή του Αλέκο Παπαδόπουλο - έναν από τους λίγους σοβαρούς και αξιοπρεπείς πολιτι κούς μας - ο οποίος διατύπωσε την (απόλυτα ορθή) θέση, ότι οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις δεν είναι λύση και βλάπτουν τη χώρα. Ο λόγος της αποκήρυξης είναι ένας και μόνο: ο φόβος του πολιτικού κόστους. Δηλαδή και πάλι προτιμήσαμε τον λαϊκισμό από την αλήθεια.

Αυτό μου θύμισε ένα παλιότερο κείμενό μου για τον λαϊκισμό - την μάστιγα της πολιτικής μας ζωής.



ΕΙΚΟΣΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΨΕΜΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ


1. Λαϊκισμός: ένα δημόσιο ψέμα.Μία αλήθεια δεν είναι ποτέ λαϊκίστικη. Το βασικό χαρακτηριστικό του Λαϊκισμού είναι η εσκεμμένη ανειλικρίνεια. Λέμε κάτι το οποίο ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα, για να κολακεύσουμε τον «λαό». (Θα αναλυθεί και αυτή η έννοια). Επίσης πρόκειται για μία δημόσια απόφανση - μία ιδιωτική κολακεία δεν είναι λαϊκισμός.

2. Λαϊκισμός: το δημόσιο ψέμα προς ιδιωτικό όφελος.
Άν αυτό που λέμε είναι ένα ψεύδος που εκφέρεται χωρίς υστεροβουλία - τότε μπορεί να μοιάζει λαϊκισμός αλλά δεν είναι. Στην έννοια του λαϊκισμού υπάρχει σαν απαράβατος όρος ο απώτερος σκοπός - που είναι το «παραμύθιασμα» του αποδέκτη προς όφελος του πομπού.

3. Ο λαϊκισμός είναι, συνήθως, kitsch ή μελό.
Δηλαδή κακόγουστος και φορτισμένος συναισθηματικά. Μία λανθασμένη αλγεβρική εξίσωση, εκφερόμενη δημόσια, καίτοι είναι ψευδής, δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι λαϊκίστικη. Βασικό πρότυπο kitsch λαϊκισμού: οι πατριδοκαπηλικοί πανηγυρικοί. Πέρα από Kitch και μελό, ο λαϊκισμός εμφανίζεται συχνά αγράμματος, απαίδευτος και ασύντακτος.

4. Ο «λαός» του λαϊκιστή είναι ο «πελάτης» του.
(«Πελααάτες μου!» που φωνάζει ο Βέγγος). Η σχέση του λαϊκιστή με το ακροατήριό του είναι πελατειακή. Προσφεύγει στο λαό, περιμένοντας να αποκομίσει οφέλη - να κερδίσει. Γι αυτό και υπακούει στο παλιό εμπορικό αξίωμα: «Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο». Ας παραβληθεί αυτό με την γνωστή ρήση του Α. Παπανδρέου: «Ο μόνος θεσμός είναι ο κυρίαρχος λαός».

5. Ο λαϊκισμός είναι προαιώνιος.
Απλώς παλιά είχε άλλα ονόματα: δημαγωγία, δημεγερσία κλπ. Η φράση του Σολωμού ότι το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικόν ότι είναι αληθές - είναι το ακριβές αντίδοτο του λαϊκισμού. «Και τι είναι αλήθεια;» θα ανακράξει ο λαϊκιστής. Ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι εκεί - στην έννοια του αληθούς. Κανείς δεν έχει το απόλυτο κριτήριο της αλήθειας. Όταν όμως ο λαϊκιστής επιλέγει πάντα το επιθυμητό (από τον λαό) - τότε κάνει ακριβώς το αντίστροφο αυτού που λέει ο Σολωμός. Βαφτίζει αληθές ότι θεωρείται εθνικόν (π.χ. τα «εθνικά» θέματα). Εκτός αν δεν παραπλανά μόνο τους άλλους αλλά και τον εαυτό του. Διότι…

6. …υπάρχουν και ειλικρινείς λαϊκιστές.
Παράδειγμα: ο Τσοβόλας. Στην περίπτωση αυτή ο λαϊκισμός δεν παύει να είναι ψέμα - αλλά ο λαϊκιστής ψεύδεται και προς τον εαυτό του. Με ειλικρίνεια πιστεύει στο ψεύδος. Είναι κλασική περίπτωση wishful thinking, όπου το επιθυμητό ταυτίζεται με το πραγματικό. (Πρόκειται για σπάνια εξαίρεση που δεν ανατρέπει αλλά επιβεβαιώνει την θέση 1. «περί εσκεμμένης ανειλικρίνειας»). Οι λαϊκιστές αυτοί είναι πάντα οι πιο επικίνδυνοι - διότι, σε αντίθεση με τον συνήθη οπορτουνιστή πολιτικό, είναι και φανατικοί.

7. Ο λαϊκισμός δεν αφορά μόνο πολιτική και ΜΜΕ.
Σίγουρα εκεί είναι η κορυφαία του παρουσία. Αλλά εκτείνεται παντού όπου υπάρχει σχέση πομπού - δέκτη. Π.χ. στην τέχνη. Υπάρχουν συγγραφείς λαϊκιστές ακόμα περισσότερο αηδιαστικοί από τους πολιτικούς. Τι κάνουν; Ακριβώς το ίδιο. Κολακεύουν το κοινό τους. Γράφουν με τρόπο που να εκθρέφει στερεότυπα και δεδομένες ιδέες, επιβεβαιώνουν κλισέ, αποκοιμίζουν τον αναγνώστη, πουλάνε ψευδαισθήσεις και απάτες. Το μελό (αισθηματικό, πολιτικό αλλά και ιδεολογικό) είναι η συνήθης φόρμα.
Αφθονεί επίσης ο λαϊκισμός στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους και έμμισθους κονδυλοφόρους πάσης φύσεως που στοχάζονται ό,τι συμφέρει τον εργοδότη τους. Ισχυρός είναι επίσης ο λαϊκισμός στους χώρους της εκκλησίας.

8. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο της Δημοκρατίας Διότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία και επιλογές, χωρίς ορθή κρίση. Αυτή πάλι βασίζεται στην σωστή πληροφορία. Ο λαϊκισμός όμως καταλύει την ορθή πληροφόρηση.
Πολλές δικτατορίες στηρίχτηκαν περισσότερο στον λαϊκισμό παρά στα όπλα.

9. Ο λαϊκισμός έχει πολλές μεταμφιέσεις
Υπάρχει λαϊκισμός με γραβάτα και με ζιβάγκο, με διανοουμενίστικο αμπέχωνο και με ακαδημαϊκή τήβεννο. (Π.χ. η επίθεση των σοφών μας στην δήθεν ανθελληνική ιστορία του Duroselle, την οποία… δεν είχαν διαβάσει). Υπάρχει λόγιος λαϊκισμός και αμόρφωτος, κυνικός και αγαπησιάρικος, ύπουλος και λεβέντικος. Πρέπει κανείς να έχει συνεχώς ανοικτούς τους αισθητήρες του γιατί δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος ότι δεν έχει προσβληθεί από αυτόν τον ιό - που σίγουρα έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά στο κοινωνικό σύνολο από τον ιό του aids.

10. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο του ορθολογισμού.
Φυσιολογικά ο λαϊκίστικος λόγος απευθύνεται στο συναίσθημα - και όχι στην λογική. Όταν χρησιμοποιεί επιχειρήματα, το κάνει με τον τρόπο των σοφιστών - τον ήσσονα λόγον κρείττω ποιείν. Θέτει την λογική στην υπηρεσία των καταστάσεων που προσπαθεί να διεγείρει. (Η αυθεντική λογική δεν θα ανεχόταν τις παραμορφώσεις του).
Και δεν είναι μόνο ο λόγος των πολιτικών - αλλά και των διανοούμενων: η λεγόμενη εθνοκεντρική ή νεο-ορθόδοξη τάση είναι ο λαϊκισμός στον χώρο της σκέψης. Παραποιεί την ιστορία, εντείνει τον μανιχαϊσμό και την συνωμοσιολογία, καλλιεργεί προκαταλήψεις, μύθους και στερεότυπα. Θέσεις όπως «οι έλληνες είναι οι αριστοκράτες μεταξύ των λαών», εκτός από ρατσιστικές, είναι και λαϊκίστικες, αφού στο έπακρο κολακεύουν τον λαό.

11. Λαϊκισμός στα ΜΜΕ δεν είναι μόνον τα Tabloids
Και πιο σοβαρές και αξιοπρεπείς εφημερίδες μας επιδίδονται (με αξιοσημείωτες επιδόσεις) σε αυτό το άθλημα. Είναι δε πολύ πιο επικίνδυνος ο λαϊκισμός τους διότι κάτω από τον σοβαρό μανδύα του δεν είναι εύκολα αντιληπτός. Ο συντάκτης ή συνεργάτης των εντύπων αυτών δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά: υπέρτατη αρχή δεν είναι η αλήθεια (ή έστω η ειλικρίνεια και εντιμότητα) της άποψης, αλλά η επιθυμίες και προσηλώσεις του αναγνώστη.

12. Ο εθνικισμός είναι λαϊκισμός
Όλοι αυτοί που εκφωνούν πανηγυρικούς, όλοι αυτοί που μιλάνε για την «ιδιαιτερότητα», μοναδικότητα και (κατά συνέπεια) την ανωτερότητα της ελληνικής φυλής το κάνουν ΚΑΙ για να κολακεύσουν τον λαό, να του δώσουν την αίσθηση πως είναι ξεχωριστός και υπερέχει των βαρβάρων γειτόνων αλλά και των λαών της Δύσεως «που όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες αυτοί έτρωγαν βελανίδια». (Λαϊκίστικοι μύθοι: η συνέχεια της φυλής, οι από 3.000 ετών Έλληνες, του Έλληνος ο τράχηλος, οι Κουτόφραγκοι, κλπ.

13. Η απαλλαγή ευθυνών είναι λαϊκισμός
Βασική λαϊκίστικη θέση: οι έλληνες είναι «ριγμένοι», αιώνια θύματα των ξένων δυνάμεων. Οι έλληνες είναι κλωτσοσκούφι των μεγάλων (underdog theory - η θεωρία του δαρμένου σκύλου), όλοι συνωμοτούν εναντίον ημών των «ανάδελφων» και κατάμονων (conspiracy theory). Άρα, τελικά, οι Έλληνες δεν ευθύνονται για τίποτα. Όλα σ’αυτόν τον τόπο είναι ξενοκίνητα (π.χ: «ξενοκίνητη χούντα»). Όλα τα κινούσε παλιότερα η Intelligence Service (ο «δάκτυλος»), μετά η CIA, μετά τα «Ξένα Κέντρα» και τελευταία το «Διευθυντήριο της ΕΟΚ ή Ε.Ε.».

14. Η συνωμοσιολογία είναι λαϊκισμός
Η άποψη ότι τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται, πως πίσω από ότι συμβαίνει υπάρχει κάτι άλλο - και πίσω από αυτό κρύβεται κάτι ακόμα πιο κρυφό (και ούτω καθ’εξής, ad infinitum) δεν στοχεύει μόνο στην απαλλαγή του λαού από τις ευθύνες του αλλά και της πολιτικής ηγεσίας από τις δικές της. Η θέση αυτή εντείνει τον ανορθολογισμό, την μυστικοπάθεια, την κρυψίνοια και οδηγεί σε μία απόλυτη σύγχυση - προς όφελος βέβαια αυτών που την καλλιεργούν.

15. Ο λαϊκισμός είναι εχθρός της αξιοκρατίας (αντι-ελιτισμός)
Για τον λαϊκιστή δημοκρατία σημαίνει γενική ισοπέδωση. (Καμία σχέση με την ισότητα δικαιωμάτων και ευκαιριών). Για να κολακέψει και τον τελευταίο ψηφοφόρο του, κατεβάζει τα πάντα στο δικό του επίπεδο. Δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους - εργατικοί και τεμπέληδες, σπουδαγμένοι και αγράμματοι, ικανοί και ανίκανοι, νομοταγείς και παράνομοι, έχουν την ίδια ακριβώς αξία. Για την αμάθεια, την παρανομία, την ανικανότητα, φταίει πάντα η «κακούργα κενωνία» (Αυτό είναι το ατομικό άλλοθι - αντίστοιχο του εθνικού, όπου για όλα φταίνε οι ξένοι).
Οι διεκδικήσεις των συνδικαλιστικών φορέων (και αυτοί φυσικά λαϊκίζουν αφάνταστα, μιά και σε πελατεία απευθύνονται) ενισχύουν τον ισοπεδωτισμό.

16. Ο Μανιχαϊσμός είναι λαϊκισμός
Η αίσθηση άσπρο - μαύρο, καλό - κακό, φως και σκοτάδι, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις είναι από τα βασικά δόγματα κάθε λαϊκισμού ο οποίος χρειάζεται απόλυτους εχθρούς για να επιτυγχάνει την συσπείρωση των δικών του δυνάμεων. Σημαντικό: η αντιπαράθεση Πολύ Καλός εναντίον Πολύ Κακού είναι βασικό στοιχείο του μελό (που λέγαμε πριν…). Και των νεο-ορθοδόξων αντι-δυτικών.

17. Ο λαϊκισμός είναι εχθρός του εκσυγχρονισμού
Εκσυγχρονισμός σημαίνει εξορθολογισμός - αλλά ο λαϊκισμός είναι κηρυγμένος εχθρός κάθε ορθολογικής σκέψης. Κολυμπάει πιο άνετα στα θολά νερά του συναισθηματισμού. Κυρίως δεν θέλει να ξεβολέψει τον λαό, να τον αναγκάσει σε προσπάθεια και μόχθο.
Του επιτρέπει την πνευματική και κοινωνική ραθυμία. Ετσι τα βρήκαμε - έτσι θα τα κρατήσουμε. Κεκτημένα. (Ναι, ο λαϊκισμός είναι συντηρητικός!) Με το πρόσχημα του «παραδοσιακού» εμπεδώνονται όλα τα «κακώς κείμενα». Με το φόβο του πολιτικού κόστους υποκύπτουμε στις πιέσεις των οργανωμένων συντεχνιών (είναι οι μεγαλύτεροι πελάτες του λαϊκιστή πολιτικού) που τελικά φτάνουν να κυβερνάνε την χώρα. Ετσι έχει φτάσει η δήθεν φιλολαϊκή πολιτική να γίνεται αντιλαϊκή - όταν εκχωρεί προνόμια στις ισχυρότερες ομάδες. (Όλοι είναι ίσοι αλλά κάποιοι γίνονται πιο ίσοι).

18. Το άλλο όνομα του λαϊκισμού είναι «πολιτικόν κόστος»
Μία έννοια που παραλύει κάθε προσπάθεια στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Ο βραχνάς της Ελλάδας. Μόνο ο Ελ. Βενιζέλος είχε τολμήσει να το αγνοήσει (και το πλήρωσε…) Οι τελευταίες προσπάθειες (όχι πολύ επιτυχημένες) ανάγονται στον Κ. Καραμανλή και στον Κ. Σημίτη. Η κορύφωση αυτής της ενδοτικότητας καταγράφεται όταν το κοινωνικό σύνολο φορτώνεται με τεράστια οικονομικά βάρη για να μην ληφθούν αντιλαϊκά μέτρα, ως π.χ. απολύσεις. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους η περίφημη συρρίκνωση του Δημόσιου Τομέα δεν θα γίνει ποτέ.

19. Ο λαϊκιστής επιβραβεύεται σχεδόν πάντα
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με αμφιλεγόμενη ουσιαστική προσφορά, κυβέρνησε την Ελλάδα τόσα χρόνια με τα δεκανίκια του λαϊκισμού. Πολιτικές προσωπικότητες κέρδισαν αίγλη και μύθο, χωρίς πραγματικό έργο, διότι πάντα κολάκευαν τον λαό. Σπάνια λαϊκιστής τιμωρήθηκε για την ανηθικότητα του λαϊκισμού του.

20. Συμπέρασμα: Λαϊκισμός και Πάσης Ελλάδος.
Με την κατάλληλη δόση λαϊκισμού η επιτυχία σας είναι εξασφαλισμένη. Μη σας εξαπατούν τα φαινόμενα ελάχιστων ανθρώπων που επιμένουν να λένε πικρές αλήθειες. Χρησιμεύουν ως το ντεκόρ και το άλλοθι του συστήματος. Τα μεγάλα παιχνίδια γίνονται ερήμην ημών - και οι λαϊκιστές πετυχαίνουν σχεδόν πάντα τους στόχους τους. Και αυτό διότι (τι πιο φυσικό) ο λαός είναι λαϊκιστής…