Υπάρχουν καλοί και κακοί δικτάτορες;

Πριν από χρόνια, στο «Ειρωνικό Νεοελληνικό Λεξικό» είχα γράψει αυτό το λήμμα:

Δικτάτορες: Τύραννοι που καταλύουν την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μισητοί – αλλά με διαβαθμίσεις. Π. χ. όλοι συμφωνούμε να δικαστεί ο Πινοσέτ – αλλά πόσοι θα ζητούσαν να δικαστεί ο Φιντέλ Κάστρο;

Το θέμα με τους δικτάτορες και τις δικτατορίες παίρνει τώρα άλλες διαστάσεις. Όπως σίγουρα θα έχετε ακούσει, στις 25 Ιανουαρίου θα συζητηθεί στην ολομέλεια του Συμβουλίου της Ευρώπης (αφού εγκρίθηκε από την Πολιτική Επιτροπή) η εισήγηση του Σουηδού νομομαθούς Goran Lindblad για την καταδίκη των εγκλημάτων όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων, άσχετα με την πολιτική τους τοποθέτηση.

Οι κομμουνιστές και άλλοι αριστεροί διαμαρτύρονται γιατί με αυτόν τον τρόπο εξισώνεται ο κομμουνισμός με τον φασισμό – ή όπως το έθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης, τα θύματα με τους θύτες.

Η άποψη του Lindblad είναι πως: «Ενώ ένα άλλο ολοκληρωτικό καθεστώς του 20ου αιώνα – δηλαδή ο ναζισμός – έχει ερευνηθεί, καταδικαστεί διεθνώς και οι πρωταγωνιστές του έχουν δικαστεί και τιμωρηθεί, αντίστοιχα εγκλήματα που έγιναν στο όνομα του κομμουνισμού δεν έχουν ούτε ερευνηθεί ούτε καταδικαστεί διεθνώς».

Το σχέδιο απόφασης «καταδικάζει εμφατικά τις μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από ολοκληρωτικά κομμουνιστικά καθεστώτα και εκφράζει συμπάθεια, κατανόηση και αναγνώριση στα θύματα αυτών των εγκλημάτων».

Και για να ξέρουμε γιατί μιλάμε: η πρόταση παρουσιάζει εκτιμήσεις για τα θύματα, οι οποίες έχουν τεράστιες αποκλίσεις και διακυμάνσεις, μια και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Π. χ. : Κίνα 38-72 εκ., Σοβιετική Ένωση 20-62, Καμπότζη 2-2,3, Αφρική 1,7, Αφγανιστάν 1,5, Βιετνάμ 1, Ανατολική Ευρώπη 1. Με συντηρητικές εκτιμήσεις το σύνολο ανέρχεται σε 100.000.000.

Προσωπική άποψη: Θεωρώ ότι είναι πράγματι λάθος να βάζουμε στο ίδιο σακί τον φασισμό και τον κομμουνισμό. Ο πρώτος ήταν μία θεοποίηση του εθνικισμού, του ρατσισμού, της δύναμης για την δύναμη. Ο δεύτερος ήταν μία ιδεολογία που ξεκίνησε για να καταργήσει την εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, για να απελευθερώσει τις εργαζόμενες μάζες, για να εγκαθιδρύσει την ισότητα. Η ουτοπία του πρώτου ήταν το Χιλιετές Ράιχ – του δεύτερου η αταξική κοινωνία.

Στους σκοπούς και στόχους υπάρχει αβυσσαλέα διαφορά. Στα μέσα όμως; Όταν προσπαθείς να επιβάλεις ακόμα και την πιο άγια ιδέα (π. χ. τον Χριστιανισμό) με το ζόρι, καταφεύγεις στην βία. Και η βία είναι μία – δεν έχει αποχρώσεις. Έτσι στα μέσα επιβολής της ουτοπίας υπήρξαν πολύ μεγάλες ομοιότητες. Στρατόπεδα συγκέντρωσης οι μεν, γκούλαγκ οι δε. Βασανιστήρια, εκτελέσεις, τρομοκρατία, καταπίεση – κοινά και από τις δύο πλευρές.

Ωστόσο, αν ήμουν μέλος του Συμβουλίου, θα ψήφιζα εναντίον του ψηφίσματος. Γιατί παρόλο που δέχομαι την ύπαρξη των κοινών μεθόδων, θα λάμβανα υπόψη μου τις αρχικές προθέσεις. (Αν και ο δρόμος για την Κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις).

Παράλληλα όμως θα έκανα ένα άλλο ψήφισμα, που θα καταδίκαζε τα εγκλήματα των κομμουνιστικών κρατών, χωρίς να τα εξισώνει με τα φασιστικά. Θεωρώ ότι στο ζήτημα υπάρχει απαράδεκτη διάκριση. Αν κάποιος δηλώσει οπαδός του Χίτλερ καταδικάζεται από όλους μας - ενώ το να υμνείς τον Στάλιν, μπορεί να φαίνεται λίγο παράξενο αλλά όχι αποκρουστικό.

Με έχει πολύ προβληματίσει το θέμα.

Υ. Γ. Η φωτογραφία είναι από το «Εβραϊκό Μουσείο» του Βερολίνου. Περνάς αναγκαστικά από αυτόν τον διάδρομο πατώντας επάνω σε μεταλλικά πρόσωπα που αναδίνουν ήχο αλυσίδων.