Τόλια!

Θυμάμαι την μητέρα μου.

Της χρωστάω πολλά – θετικά και αρνητικά. Την ευαισθησία μου αλλά και τις φοβίες μου. Όλη μου την εφηβεία την πέρασα αμυνόμενος – ενάντια στην αδηφάγο αγάπη της.

Και της οφείλω μία παιδική ηλικία όλο τρυφερότητα και τρόμο. Να πως την περιγράφω στους «Δρόμους»:


Θυμάμαι τα βράδια που πέθαινε η μητέρα. Ακροπατούσαμε στις μύτες των ποδιών. Σιωπή και σκοτάδι στο σπίτι. Εκείνη, ανακαθισμένη στο κρεβάτι φορώντας ροζ πλεκτή liseuse, με βλέμμα απλανές περίμενε καρτερικά τον γιατρό ή τον θάνατο.

Ερχόταν ο πρώτος αλλά συμπεριφερόταν σαν τον δεύτερο. Ο «Κουτσός» έμπαινε σέρνοντας άσχημα το στραβό του πόδι, την έπιανε από το λαιμό και την στραγγάλιζε. Η μητέρα γινόταν μπλε, τα μάτια της πετιόνταν έξω - μέχρι που την τελευταία στιγμή της χαριζόταν πάλι η αναπνοή. Ήταν η μόνη τότε γνωστή αντιμετώπιση για την ‘παροξυντική ταχυκαρδία’. Τρομακτικό θέαμα για ένα πεντάχρονο παιδί που κρυφοκοίταζε από την χαραμάδα της πόρτας κι έβλεπε να πνίγουν την μάνα του.

Ωστόσο, τώρα που το σκέπτομαι καταλαβαίνω πως, για την μητέρα, η κρίση της παροξυντικής ήταν κάτι σαν την μεγάλη της στιγμή. Την θυμάμαι να αρωματίζεται και να βάφεται, να φοράει την ακριβή και περίτεχνη liseuse, ενώ η καρδιά της έτρεχε με διακόσιες πενήντα σφύξεις. Και δεν ξέραμε τότε - κανείς, ούτε οι γιατροί - πως οι κρίσεις αυτές ήταν σχετικά ακίνδυνες.

Στολιζόταν για να υποδεχθεί την μοίρα της, με μια γενναιότητα που δεν θα την περίμενε κανείς από έναν τόσο ευαίσθητο και αδύναμο άνθρωπο.

Δεν ήταν ακριβώς υποχόνδρια. Δεν φανταζόταν ανύπαρκτες αρρώστιες - προκαλούσε υπαρκτές και τις μεγέθυνε. Σωματοποιούσε κάθε ψυχική της κατάσταση, έτσι που, τελικά, γινόταν οργανικό πρόβλημα.

Χαϊδεμένο παιδί, τελευταίος απόγονος μιας παλιάς αρχοντικής οικογένειας, έπασχε από κάτι που θα ονόμαζα: το `σύνδρομο του μπιζελιού'. (Σαν την πριγκίπισσα, στο παραμύθι του Άντερσεν, που ένιωθε το μπιζέλι μέσα από είκοσι στρώματα και είκοσι παπλώματα). Υπερευαίσθητη, είχε την τάση να ερμηνεύει και να προεκτείνει κάθε σύμπτωμα και να φαντάζεται συνέπειες και επιπτώσεις.

Όχι μόνο για τον εαυτό της - και για τους άλλους. (Π. χ. εμένα. Εκεί γινόταν έτερο-υποχόνδρια! Ο μοναχογιός της, το μοναχοπαίδι της, κάτι θα είχε! Εκτός από τις αμοιβάδες, χρόνια με βασάνιζε με ένα "φύσημα" καρδιάς που κανείς γιατρός δεν μπορούσε να ακούσει).

Αλλά τα δικά της νοσήματα υπήρχαν. Πέρασε, εκτός από τη περιπέτεια της καρδιάς - όπου με συμβουλή κορυφαίων καρδιολόγων έμεινε κλινήρης επτά ολόκληρα χρόνια - και πολλές άλλες συγκεκριμένες αρρώστιες. Μερικές από αυτές οδήγησαν σε εγχειρήσεις: πέτρες στη χολή και στα νεφρά, σκωληκοειδίτις, καρκίνος στο μαστό.

Όμως, πέρα από όλα τα άλλα, από μία στιγμή και πέρα, η αρρώστια είχε γίνει για την μητέρα τρόπος ζωής. Ήταν η μόνη δυνατότητα που βρήκε να υπάρχει, να απασχολεί, να επικοινωνεί.

Ζητούσε μία τρυφερότητα και μία θαλπωρή που ποτέ δεν της δόθηκε (ίσως μόνο στα παιδικά της χρόνια). Προσπάθησε να τις υποκαταστήσει με το ενδιαφέρον και την συμπόνια που γεννά η ασθένεια. Σισύφεια επιχείρηση: στην αρχή πετυχαίνει - μετά όμως το περιβάλλον κουράζεται και σε υποχρεώνει να καταφεύγεις σε όλο και πιο δραματικές μορφές έκκλησης. Ο άτυχος γάμος της ενίσχυσε την τάση που της είχαν καλλιεργήσει από παιδί να προκαλεί την προσοχή με το παράπονο.

Άτυχος γάμος - και για τους δύο. Πού βρέθηκαν αυτοί οι άνθρωποι και πώς αποφάσισαν να συμβιώσουν; Όχι διαφορετικοί, ούτε καν αντίθετοι - χειρότερα: αντιφατικοί, αναιρετικοί ο ένας του άλλου. Έζησαν τριάντα τόσα χρόνια μαζί χωρίς ποτέ να καταλάβουν τίποτα για τον σύντροφό τους - ούτε τα κίνητρα, ούτε τους στόχους ούτε καν τις καθημερινές αντιδράσεις.

Έφηβος κατανόησα με τρόμο ότι ο καθένας τους ενδόμυχα πίστευε πως ο άλλος δεν ήταν φυσιολογικός άνθρωπος, πως είχε μπλέξει με κάποιον που δεν ήταν στα καλά του.

Κι όμως ήταν και οι δύο απόλυτα σωστοί με τον τρόπο τους. Εκπροσωπούσαν διαφορετικούς χώρους, άλλες παραδόσεις, αλλιώτικους τύπους ανθρώπων. Η ευαίσθητη καλλιεργημένη κληρονόμος μιας (αρχικά αριστοκρατικής, μετέπειτα μεγαλοαστικής) ιταλοχιωτοσυριανής παράδοσης εξακοσίων και χρόνων - και ο τετραπέρατος δυναμικός ορεσίβιος (ηπειρώτης από πατέρα, μοραΐτης από μάνα) ήταν, ο καθένας τους, ένας πλήρης, ουσιαστικός και σημαντικός άνθρωπος. Μόνο που η μία ήταν όλο διαίσθηση, φινέτσα και τρυφερότητα - ο άλλος έσφυζε από πάθος, φιλοδοξία και λογική. Ότι συμβατικές και κοινότοπες διακρίσεις μπορεί να κάνει κανείς, ισχύουν εδώ: καρδιά - νους, συναίσθημα - ένστικτο, εσωστρέφεια - εξωστρέφεια, έλασσον - μείζον και (γιατί όχι;) νησί - βουνό.

Συχνά τους νιώθω ακόμα να παλεύουνε, μέσα μου.

Η μητέρα πέθανε το 1983 (η στερνή φωτογραφία του 79). Τα δύο τελευταία χρόνια ζούσε σε άλλο κόσμο. Το μόνο που την ζωντάνευε ήταν να την ταΐζω τα αγαπημένα της γλυκά.