«Ανεπαίσχυντα τα τέλη».

Το θέμα της ευθανασίας το έχω αντιμετωπίσει αρκετές φορές στη ζωή μου – και τις περισσότερες έχω προχωρήσει στην εφαρμογή της.

Όχι, δεν έχω θανατώσει ανθρώπους, αλλά αγαπημένα ζώα συντροφιάς. Όπως θα ξέρετε, στα κτηνιατρεία είναι μία συνηθισμένη πρακτική. Οι ζωόφιλοι Άγγλοι λένε «to put an animal out of its misery».

Όμως, επειδή με τα ζώα έχω μία σχέση αγάπης και σεβασμού, κάθε φορά σκέπτομαι πόσο πιο αξιοπρεπές είναι ένα τέτοιο τέλος και πόσο θα ήθελα να με κοίμιζαν κι εμένα έτσι, μέσα σε μία αγαπημένη αγκαλιά, αντί να βασανίζομαι και να πονάω, χωρίς προοπτική.

Πραγματικά, η ευθανασία είναι θέμα αξιοπρέπειας. Και η αξιοπρέπεια είναι το πρώτο από τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το άρθρο 1 της «Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου»: «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα».

Η αξιοπρέπεια μπροστά στον θάνατο είναι και αυτή βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Που σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν στο όνομα της ιατρικής δεοντολογίας («ο γιατρός χορηγεί μόνο ζωή») ή του θρησκευτικού δόγματος («ου φονεύσεις») να αφήσουμε τον πάσχοντα να φτάσει στα όρια του πόνου, του εξευτελισμού και της εξαθλίωσης.

Το δικαίωμα του αξιοπρεπούς θανάτου (dignified death) ήδη έχει γίνει νόμος στις βαθύτατα θρησκευόμενες ΗΠΑ, στην πολιτεία του Oregon (Death with Dignity Act) εδώ και επτά χρόνια. Το ίδιο άλλωστε δικαίωμα προστατεύεται νομοθετικά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Ολλανδία, Δανία, Ελβετία και άλλες). Και οι δημοσκοπήσεις τελευταία δείχνουν ότι η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών έχει μεταστραφεί, ακόμα και στις ΗΠΑ, και υποστηρίζει δυναμικά το δικαίωμα του αξιοπρεπούς θανάτου. Τέλη Μαρτίου του 2005, σε μία σφυγμομέτρηση του TIME magazine το 52% συμφωνούσε με τον νόμο του Oregon, έναντι 41% που διαφωνούσε.

Συχνά μου τίθεται το ερώτημα: θα κάνατε εσείς ευθανασία σε ένα δικό σας πρόσωπο; Άτομο που υπεραγαπάτε έχει βαρύ εγκεφαλικό και οι γιατροί δεν δίνουν ελπίδες, εσείς όμως δεν μπορείτε να φανταστείτε την ζωή σας χωρίς το άτομο αυτό. Τι κάνετε, τι σκέφτεστε, και κυρίως τι αισθάνεστε;

Φυσικά το δίλημμα είναι βαρύ – και θα έλεγα λογικά αξεδιάλυτο. Ωστόσο αν βασιζόμουν στην προσωπική μου ανάγκη (δεν μπορώ να φανταστώ την ζωή μου χωρίς αυτόν τον άνθρωπο) τελικά θα αποφάσιζα εγωιστικά. Θα προσπαθούσα λοιπόν να σκεφθώ τι θα ήθελε ο ίδιος ο ασθενής. Θα σκεπτόμουν το δικό του δικαίωμα στην αξιοπρέπεια. Ειδικά αν αγαπώ πολύ ένα άτομο, θα ήθελα να το προστατεύσω από μία περιττή ταλαιπωρία και έναν αναίτιο εξευτελισμό.

Το καλύτερο παράδειγμα που θα είχα να δώσω γι αυτό το πρόβλημα είναι μία ταινία κινηματογράφου. Με τίτλο: Whose life is it anyway? γυρίστηκε το 1981 από τον σκηνοθέτη John Badham με πρωταγωνιστή τον Richard Dreyfuss. Βασίζεται σε ένα εξαίρετο θεατρικό έργο του Brian Clark. Νομίζω πως η ταινία αυτή θα μπορούσε να μας ξεκαθαρίσει καλύτερα την προβληματική από τρεις και τέσσερις εισηγήσεις.

Στο έργο ο πρωταγωνιστής, ένας ταλαντούχος και ευφυέστατος γλύπτης που έχει μείνει τετραπληγικός μετά από ένα ατύχημα, αγωνίζεται για το δικαίωμα του θνήσκειν. Δεν χρειάζεται να γίνει κάτι γι αυτό, απλά να σταματήσουν την αιμοδιάλυση (έχει χάσει και τα νεφρά του στο ατύχημα) και να τον αφήσουν να πεθάνει.

Το ισχυρό σημείο του έργου είναι ότι ο πρωταγωνιστής στην προσπάθειά του, με το θάρρος, την ανθρωπιά και την ευαισθησία του, γίνεται τόσο αγαπητός σε όλους τους γύρω του – φυσικά και τους θεατές – που παρακαλάς να μην τα καταφέρει. Όμως η ανάγκη της αξιοπρέπειας υπερισχύει.

Ανάλογα διλήμματα υπήρχαν και σε δύο πρόσφατες βραβευμένες με Όσκαρ ταινίες: το Million Dollar Baby (Clint Eastwood – Hillary Swank) και «Η Θάλασσα μέσα μας» (The sea inside - Alejandro Amenabar, Javier Bardem). Πράγμα που σημαίνει πως το πρόβλημα απασχολεί συνεχώς και επίμονα και τους δημιουργούς.

Όμως, η σύντροφός μου, που είναι γιατρός, έχει μία τελείως διαφορετική οπτική. Γι αυτήν, όπως και για τους περισσότερους συναδέλφους της, η ζωή είναι ιερή και πρέπει να διατηρείται όσο περισσότερο γίνεται. Η ιερότητα αυτή δεν πηγάζει από κάποια θρησκευτική ή άλλη πεποίθηση – όσο από το λειτούργημα που ασκεί, και τον όρκο του Ιπποκράτη που κάποτε ορκίστηκε.

Διαφωνώ μαζί της. Πιστεύω ότι, με γνώμονα το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και με κριτήρια επιστημονικά ως προς την κρισιμότητα και την μη αναστρεψιμότητα της κατάστασης, οι γιατροί, σαν υπεύθυνοι λειτουργοί της ζωής, θα πρέπει να λάβουν τις αποφάσεις. Επαναλαμβάνω και τονίζω την φράση ‘υπεύθυνοι λειτουργοί της ζωής’. Ο γιατρός όταν αποφασίζει τον θάνατο το κάνει όχι ως υπηρέτης του θανάτου – αλλά της ζωής. Υπερασπιζόμενος την αξιοπρέπειά της ως το τέλος. Ακόμα και ο ψαλμός της εκκλησίας (που τόσο αντιμάχεται την ευθανασία) παίρνει εδώ ένα άλλο νόημα: «ανεπαίσχυντα και ειρηνικά τα τέλη».

Θα κλείσω με μία φράση του Friedrich Nietzsche από το «Λυκόφως των Ειδώλων»: «Ηθική για τους γιατρούς: Ο άρρωστος είναι ένα παράσιτο της κοινωνίας. Όταν φτάσει σε μία ορισμένη κατάσταση είναι ανήθικο να ζει ακόμα. Το να συνεχίζεις σαν φυτό σε δειλή εξάρτηση από γιατρούς και τεχνάσματα, όταν το νόημα της ζωής – το δικαίωμα της ζωής – έχει πια χαθεί, θα έπρεπε να προκαλεί την βαθιά περιφρόνηση της κοινωνίας. Να πεθάνεις περήφανα όταν δεν είναι πια δυνατό να ζήσεις υπερήφανα. Ένα θάνατο που θα επιλέξεις ελεύθερα, ένα θάνατο στην σωστή στιγμή, με διαύγεια και χαρά, που πραγματοποιείται ανάμεσα σε παιδιά και σε μάρτυρες – έτσι που ο αποχαιρετισμός να είναι δυνατός όσο εκείνος που φεύγει είναι ακόμα παρών. Ουσιαστικά μία πραγματική αξιολόγηση του τι θέλησες και τι πέτυχες, ένα άθροισμα της ζωής».



Φωτογραφίες: επάνω άλλη μία άποψη από το αγαπημένο μου κοιμητήρι του Αγιου Γεωργίου στην Ερμούπολη. Μέση και κάτω: Αργολίδα, στην Αγία Τριάδα, σούρουπο.