Σάββατο, Απριλίου 01, 2006

Περί Ψεύδους




Τι είναι ψέμα;

Το λεξικό λεει: «Λόγος αντίθετος με την αλήθεια».

Και τι είναι αλήθεια;

Για να αναγνωρίσουμε ένα ψέμα πρέπει να ξέρουμε την αλήθεια. Κι όλοι οι φιλόσοφοι λένε πως η αλήθεια είναι απλώς ένα αίτημα – που δεν το φτάνεις ποτέ.

Να γιατί είναι τόσο δύσκολο να μιλήσεις για το ψέμα, όσο και για την αλήθεια.

«Ψεύδομαι».

Λέγοντας αυτή τη λέξη τι κάνω; Αν λέω αλήθεια (ότι ψεύδομαι) τότε δεν ψεύδομαι - λέω αλήθεια. Άρα ψεύδομαι. Και έτσι – επ’ άπειρον.

Το παράδοξο του Επιμενίδη: «Επιμενίδης έφα: Πας Κρης ψεύστης. Αλλά Επιμενίδης, Κρής». Βασάνισε γενεές φιλοσόφων. Ένας, ο Φιλητάς, πέθανε από τον καημό του που δεν μπορούσε να το λύσει:

«ώσπερ ο Κώος Φιλητάς ζητών τον καλούμενον ψευδολόγον των λόγων διαλυθήναι ισχνός πάνυ το σώμα, δια τας ζητήσεις γενόμενος απέθανεν ως το προ του μνημείου αυτού επίγραμμα δηλοί

Ξείνε Φιλητάς ειμί
λόγων δο ψευδόμενος με ώλεσε και νυκτών φροντίδες εσπέριοι


(όπως ο Φιλητάς από την Κω, που προσπαθούσε να λύσει τον ψευδο-λόγο των λόγων, αδύνατος στο σώμα, πέθανε από την πολλή αναζήτηση, όπως δηλώνει και το επίγραμμα μπροστά στον τάφο του:

Ξένε είμαι ο Φιλητάς
Από τους λόγους, ο ψευδόμενος με σκότωσε και οι βαθιές νυχτερινές φροντίδες»).

Ο Απόστολος Παύλος, στην Επιστολή προς Τίτον, αναφέρει με περίεργο τρόπο το παράδοξο: «ειπέ τις εξ αυτών ίδιος αυτών προφήτης, Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί. Η μαρτυρία αυτή εστίν αληθής».


Ο Bertrand Russell το αντιμετώπισε με ένα μετα-μαθηματικό τρόπο. (Από την στιγμή που ισχυρίζομαι ότι όλες οι προτάσεις Α΄ Τάξης είναι ψευδείς, κάνω μία πρόταση Β΄ Τάξης που δεν περιλαμβάνεται στις προτάσεις αυτές και άρα δεν υπάρχει αντίφαση).

Ψέματα υπάρχουν πολλά – μπορεί κανείς να τα κατατάξει σε είδη και κατηγορίες. Αρχίζουμε από τα «Ζωτικά Ψεύδη» που μας βοηθάνε να ζήσουμε, και τα «Κατά Συνθήκην Ψεύδη της Κοινωνίας» (διάσημο, στην εποχή του, βιβλίο του Max Nordau, 1849-1923).

Και μετά απαριθμώ:

• τα «Εθνικά Ψεύδη» (μύθοι – που συχνά έχουμε συζητήσει εδώ)

• τα «Ερωτικά Ψεύδη» (χωρίς τα οποία δύσκολα νοείται ο έρωτας),

• τα «Ιατρικά Ψεύδη» (ιδιαίτερα συχνά στις δύσκολες και θανατηφόρες καταστάσεις),

• τα «Νομικά Ψεύδη» (ποιος συνήγορος δεν τα είπε, προσπαθώντας να απαλλάξει ένα κατηγορούμενο).

• τα «Πολιτικά Ψεύδη» (ψεύδη του «θα» - ή λαϊκίστικα)

• τα «Διαφημιστικά Ψεύδη» (υπερβολές ή αποσιωπήσεις)

• τα «Ψεύδη-Φάρσας» (σήμερα, στο στοιχείο τους...)



Λέμε ψέματα από αδυναμία, από ευγένεια, από φόβο, από θράσος, από ενοχή. Πολλές φορές έχουμε την αίσθηση πως ζούμε μέσα στο ψέμα. Λίγο παρακάτω στέκεται η παράνοια.


Όμως τα χειρότερα ψέματα είναι αυτά που λέμε χωρίς να το θέλουμε. Στο τέλος του τρίτου τόμου των «Δρόμων», μιλώντας για την αυτοβιογραφία, γράφω:

«Τελικά κάθε γραφή είναι αυτοβιογραφική. Είτε μεταμφιεσμένη – με ψευδώνυμα και σε τρίτο πρόσωπο – είτε άμεση. Και κάθε γραφή είναι φανταστική. Είμαι σίγουρος ότι έγραψα την αλήθεια – αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι δεν την φαντάστηκα».


Καλή Πρωταπριλιά!

Εικονογράφηση: τα αδιέξοδα του Escher που εμπνεύστηκε από τα Carceri του Piranesi. Στο τέλος ο παραδοσιακός τρελός της τράπουλας - April's Fool.

Παρασκευή, Μαρτίου 31, 2006

Bοήθεια! Κινδυνεύει η AGBlogs!


Σείονται τα θεμέλια μιάς μεγάλης πολυεθνικής (η AGB Nielsen έχει πίσω της ένα κολοσσό) σείονται και τα θεμέλια της TV μας. Τώρα πώς θα μοιράζεται η διαφήμιση; Πώς θα καθορίζονται οι μισθοί και τα μπόνους των παρουσιαστών και παραγωγών όταν δεν θα ξέρουμε με σιγουριά ποιος κάνει νούμερα; Όλο το σύστημα αξιών της τηλεόρασης βασίζεται στις μετρήσεις της τηλεθέασης - και αυτή ξαφνικά βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. Χάος!

Δεν ξέρω πως θα εξελιχθεί αυτή η υπόθεση - θα μου έκανε πολλή εντύπωση αν η AGB δεν είχε καλυμμένα τα νώτα της. Συνήθως, όταν καλούνται δικαστικοί να κρίνουν δύσκολα τεχνικά θέματα, το περιθώριο λάθους αυξάνεται. Θα δούμε.

Εν τω μεταξύ παράλληλα προβλήματα παρουσιάζονται και στην δική μας μπλογκόσφαιρα, των 900 ελληνικών blogs. (Τόσα καταγράφει το Monitor.vrypan.net). Έχει ξεσπάσει καυγάς ανάμεσα σε διάφορους μπλόγκερς για το ποιός είναι πρώτος. Ο ένας ομνύει στην Alexa, o άλλος σε διαφορετικά συστήματα μέτρησης.

Δεδομένου ότι εδώ δεν παίζουμε με χρήματα (όπως στην TV) οι αψιμαχίες γίνονται για την τιμή των όπλων. Ωστόσο, διαβάζοντας τα σχετικά posts, αναρωτιόμουν: τι έχει περισσότερη σημασία - οι επισκέψεις ή τα σχόλια; Και οι συνολικές επισκέψεις, οι πρώτες (first time) ή οι επαναληπτικές (που δείχνουν πιστότητα); Και πόσο σημαντικός είναι ο δείκτης χρόνου παραμονής (πόση ώρα, σε μέσο όρο, διαβάζουν).

Μία εβδομάδα μετά την έναρξη του blog έβαλα έναν (τζάμπα) μετρητή που ο καθένας μπορεί να τον δεί στο τέλος των posts. Για διαφάνεια. Από εκεί θα μάθετε οτι από την αρχή του χρόνου πρέπει να έχουμε περάσει τις 100.000 επισκέψεις (98,474 - αλλά λείπουν οι πρώτες μέρες) ότι ο μέσος όρος των επισκεπτών καθημερινά είναι 1.323 (σημερινά πρωινά στοιχεία) με μέση παραμονή 5,32 λεπτά.

Και - το πιο σημαντικό για μένα - έχουμε πάνω από 5000 σχόλια το μήνα. Μόνο την τελευταία εβδομάδα αγγίξαμε τα 1500. Αυτό μετράει. Όχι μόνο μονόδρομη επικοινωνία...

Πάντως το επόμενο post θα είναι για τα ψέμματα. Πρωταπριλιάτικο!

Πέμπτη, Μαρτίου 30, 2006

Καταραμένη καθημερινότητα!



Είχα γράψει παλιότερα στο blog ότι ορισμένες πόλεις με ηρεμούν – είχα παρομοιάσει την Γενεύη με ένα μεγάλο Lexotanil. Το ίδιο μου συμβαίνει στην Σκανδιναβία, στην Γερμανία, στις ΗΠΑ, κυρίως στις μικρότερες πόλεις. Η ζωή είναι οργανωμένη, τα πάντα τρέχουν ρολόι, οι άνθρωποι χαμογελούν. Πριν 19 χρόνια είχα γράψει στο Βήμα ένα χρονογράφημα για μία άγνωστη μικρή πόλη που είχα επισκεφθεί:

Η πόλις Kulmbach

TI ΘEΛEI ένας άνθρωπος για να είναι ευτυχής; Πολλά και σπουδαία - όμως εγώ σκέπτομαι τώρα τα ελάχιστα. Που μπορούν να του χαλάσουν τη διάθεση τόσο πολύ, ώστε να μην χαίρεται τα σημαντικά. Πόσο θα απολαύσετε μία συναυλία αν χάσετε τη μισή, ψάχνοντας για πάρκινγκ; Πόσο χαίρεστε μία νέα γνωριμία - όταν μόλις περάσατε δύο ώρες όρθιος μπροστά στο γκισέ μιας τράπεζας;

'Εχω εφεύρει ένα μέτρο πολιτισμού που το ονομάζω: "Δείκτη Ταλαιπωρίας". Για μένα εκείνο το κράτος είναι πιο ψηλά, που λιγότερο ταλαιπωρεί τον πολίτη. Ναι - η ποιότητα ζωής είναι (και) μία θέση πάρκινγκ.

Η ΠΟΛΙΣ Kulmbach έχει πληθυσμό 28.400 κατοίκων. Βρίσκεται στην Φρανκονία (Franken - εξ ου και οι Φράγκοι) είκοσι δύο χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Bayreuth. Διοικητικά ανήκει στο ομόσπονδο κράτος (και όχι "κρατίδιον" - με έντεκα εκατομμύρια κατοίκους!) της Βαυαρίας.

Η πόλις Kulmbach δεν έχει τίποτα ιδιαίτερο να επιδείξει, πέρα από ένα παλιό κάστρο και δύο εργοστάσια μπύρας. Ωστόσο εμένα με άφησε κατάπληκτο. Σπεύδω αμέσως να πω ότι εξ ίσου με εντυπωσίασαν και όλες οι άλλες μικρές και μεσαίες πόλεις που είδα στη Γερμανία. Διάλεξα το Kulmbach επειδή είναι η πιο άσημη.

Μπαίνοντας στην πόλη με το αυτοκίνητο, από μία σωστή οδική πρόσβαση (με πλήρη σήμανση - αδύνατο να χαθείς) αμέσως ειδικές πινακίδες με πληροφόρησαν που υπήρχαν χώροι στάθμευσης και ποιοι είχαν θέσεις. Επτά κεντρικοί σταθμοί με πληρωμή αλλά και δωρεάν πάρκινγκ (περιορισμός ώρας με δίσκο) συν άφθονα παρκόμετρα. Το υπόγειο γκαράζ που διαλέξαμε είχε και σύστημα μέτρησης των καυσαερίων, που χτυπούσε συναγερμό όταν ανέβαινε επικίνδυνα η στάθμη τους.

Το εμπορικό κέντρο του Kulmbach είναι ένα δίκτυο από πλατείες και πεζόδρομους στρωμένους παλαιό καλντερίμι, με αναπαλαιωμένα παραδοσιακά σπίτια. Τα μαγαζιά υπερμοντέρνα και γεμάτα με όλα τα αγαθά του Θεού. Βρήκαμε πράγματα που δεν τα είχαμε δεί στο Μόναχο. Ωραίο σκηνικό, γελαστοί άνθρωποι και πλανόδιοι οργανοπαίκτες, έκαναν τα ψώνια να μοιάζουν γιορτή.

Ότι το Kulmbach έχει πάρκα (κι ας είναι μέσα σε δάσος) θέατρο, αξιοπρεπέστατο νοσοκομείο - περιττό να το πω. Όπως ότι δεν έχει θορύβους, σκουπίδια (ούτε ένα - για δείγμα!) παράνομο παρκάρισμα, αυθαίρετα κτίσματα και μπετονένια πανωσηκώματα. Τσιμέντο υπάρχει, αλλά δεν χτυπάει. Οι νέες οικοδομές έχουν προσαρμοστεί στο παραδοσιακό ύφος.


ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ που πήγαινα σε κάποιο Κulmbach, θυμόμουνα με πόνο,την ανάλογη Ελληνική πόλη. Πνιγμένη στο σκουπίδι, το θόρυβο και το καυσαέριο, με αυτοκίνητα στραβοβαλμένα να κλείνουν τους δρόμους, με κτίσματα απρόσωπα και απαίσια. Μη μου πείτε: εκεί έχουν λεφτά - ενώ εμείς... Λάθος! Το γούστο δεν έχει κόστος. Οι πιο πλούσιες περιοχές στην Ελλάδα είναι οι πιο άσκημες. Πως κατάντησε το Ηράκλειο της Κρήτης, που το θυμάμαι παλιά, ωραιότατο; Η φτώχεια το χάλασε;

'Έκανα τέσσερις χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα στη Γερμανία, μπήκα και έζησα σε πολλά μέρη. Δεν με εντυπωσίασαν τόσο τα μεγάλα κέντρα, όσο οι μικρές πόλεις και τα χωριά. Η καλαισθησία τους (αχ εκείνα τα ανθισμένα μπαλκόνια - μονότονα ήτανε!) η καθαριότητα, η οργάνωση, η εξυπηρέτηση - και το χαμόγελο!

Αυτό θα πει δημοκρατία - η δυνατότητα και η ποιότητα παντού - όχι μόνο στη βιτρίνα. Κι αυτό θα πει πολιτισμός: ο "Δείκτης Ταλαιπωρίας" στο μηδέν - κινείσαι, σταθμεύεις, συναλλάσσεσαι, επικοινωνείς, απολαμβάνεις, με τη μικρότερη δυνατή όχληση.

Οι άνθρωποι, εκεί, ζούνε σε άλλον κόσμο. 'Έχουν ξεπεράσει το άγχος του τσιμέντου και του αυτοκινήτου. (Δεκαπλάσια οχήματα από μας - αλλά δεν τα βλέπεις! Ούτε δακτύλιος, ούτε νέφος!) 'Έχουν ελαχιστοποιήσει την γραφειοκρατία. Τα πάντα - από διαβατήριο μέχρι φόρους - δι αλληλογραφίας. (2006: σήμερα on line).

ΣΚΕΠΤΟΜΑΙ πως ο πλουσιότερος και πλέον προνομιούχος 'Ελληνας, έχει χειρότερη ποιότητα ζωής από τον μέσο κάτοικο του Kulmbach. Γιατί ο αέρας που αναπνέει, το περιβάλλον που αντικρίζει και οι δρόμοι όπου μποτιλιάρεται είναι κοινοί για όλους...




Αυτά έγραφα το 1987 – και δεν νομίζω να έχει αλλάξει τίποτα. Η Αθήνα, στην οποία ζω, βρίσκεται πάντα στην ίδια κατάσταση γενικής υστερίας. Όλοι καταπιεσμένοι, μουτρωμένοι, εκνευρισμένοι, επιθετικοί και αγχωμένοι, από το παράλογο καθημερινό μας στρες. Πας να εξυπηρετηθείς σε δημόσιες υπηρεσίες, νοσοκομεία, τράπεζες, ακόμα και ιδιωτικές εταιρίες και φεύγεις με τα νεύρα κουρέλια. Αν χρειαστείς ταξί θα πρέπει να διαπρέψεις στις υποκλίσεις – μέχρι να βρεθεί κάποιος να σου κάνει την τιμή... Να μη μιλήσω για την κυκλοφορία, τα μέσα μαζικής μεταφοράς και το πάρκινγκ...

Το τραγικό: εκτός Αθηνών τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Σε σημείο που αποφεύγω, όσο μπορώ, πολλές από τις πόλεις της περιφέρειας.

Αν με ρωτούσαν ποιο είναι το πρώτο πρόβλημα της Ελλάδας θα έλεγα: η ταλαιπωρία της καθημερινότητας. Πρώτο σύμπτωμα για την χρεοκοπία του ορθολογισμού σε αυτή τη χώρα...

Τρίτη, Μαρτίου 28, 2006

Μια φορά και έναν καιρό...




Τα βραδια, πριν κοιμηθώ, διαβάζω ένα παραμύθι. Έχω δίπλα μου, σε ένα ραφι τα παραμύθια του Andersen, των αδελφών Grimm, του Perrault, την μεγάλη τετράτομη έκδοση με τις Χίλιες και Μία Νύχτες, καθώς και διάφορες συλλογές παραμυθιών όπως The Blue Fairy Book (επανέκδοση της Folio Society με όλες τις παλιές εικονογραφήσεις). Γενικά όλα τα παραμύθια μου είναι εικονογραφημένα (τι νόημα έχει ένα παραμύθι χωρίς εικόνες;). Ο Perrault από τον Dorè, ο Andersen και οι Grimm και η Χαλιμά από πολλούς μεγάλους εικονογράφους.

Αλλά το πιο αγαπημένο μου βιβλίο είναι μία παλιά (αρχές του αιώνα) δερματόδεtη, σε χειροποίητο χαρτί έκδοση του Σεβάχ του Θαλασσινού με εικόνες του Edmund Dulac. Από αυτήν οι εικόνες που σας παραθέτω. Με δυσκολία τις σάρωσα επειδή είναι τυπωμένες σε χωριστό χαρτί, από πλάκες. Πρωτόγονη λιθογραφία που χάνει πολύ στην αντιγραφή.

Για το παραμύθι έχω γράψει ένα κείμενο που θα ήθελα πολύ να το διαβάσετε ΕΔΩ.

Γιαγιά δεν λειτούργησε στην δική μου οικογένεια. Λίγα παραμύθια μου διάβασε η μητέρα μου, αλλά ήδη από τα τέσσερα χρόνια μου είχα μάθει να συλλαβίζω και τα διάβαζα μόνος μου. Το ίδιο κάνω και τώρα.

Πάντως σας το συνιστώ σαν αντίδοτο και ηρεμιστικό. Διαβάστε παραμύθι, που όλα είναι μαγικά και δυνατά. Είναι η μεγαλύτερη παρηγοριά και σαγήνη - πολλές φορές καλύτερο κι απ' την ποίηση. Πίνεις λίγο αθάνατο νερό, αγκαλιάζεις την βασιλοπούλα και κοιμάσαι σαν πουλάκι.


Έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα...



Για τον Dulac μπορείτε να μάθετε περισσότερα ΕΔΩ

Κυριακή, Μαρτίου 26, 2006

Περί έρωτος



Στη βιβλιοθήκη μου έχω αρκετά βιβλία που κληρονόμησα από την μητέρα μου. Μερικά είναι παλιά οικογενειακά κειμήλια, δύο και τρεις αιώνες πίσω (οι πρόγονοι ήταν μελετηροί). Το πιο αγαπημένο μου είναι ένα από τα νεότερα: μία γαλλική έκδοση τσέπης (τι τσέπης – σε τσεπάκι μπαίνει: 11Χ7,5 εκατοστά!) του Stendhal: De L’ Amour. Δεν έχει ημερομηνία έκδοσης αλλά στο εσώφυλλο είναι γραμμένο: Tolia Calvocoressi, 31/7/24. Η μητέρα ήταν τότε 18 χρόνων. Άραγε να ήταν ερωτευμένη;

Είναι μία έκδοση των Editions Nilsson (μίμηση των περίφημων εκδόσεων τσέπης Nelson;) και περιέχει σε 246 μικρές σελίδες μία συρραφή αποσπασμάτων από το κλασικό «περί έρωτος» έργο του Henri Beyle (ψευδώνυμο: Stendhal). Το πλήρες κείμενο καλύπτει δύο τόμους με 550 σελίδες.

Ξαναδιάβαζα λοιπόν τον Stendhal – τον πιο μοντέρνο από τους μεγάλους Γάλλους πεζογράφους του 19ου αιώνα (κι ας είναι ο αρχαιότερος). Το βιβλίο αυτό ήταν το πρώτο σημαντικό έργο που έγραψε – και το πιο αποτυχημένο. Όπως γράφει ο ίδιος, σε είκοσι χρόνια δεν είχε βρει ούτε εκατό αναγνώστες.

Είναι μία ανατομία του ερωτικού φαινομένου αρκετά αυτοβιογραφική (ήταν τότε ερωτευμένος με την Mathilde Dembowsky) αλλά και απόλυτα ψύχραιμη. Στον πρόλογο ο Stendhal διαχωρίζει τέσσερις κατηγορίες έρωτα: α) τον έρωτα-πάθος (εμείς θα λέγαμε τον ρομαντικό έρωτα) β) τον έρωτα-γούστο (εγώ θα έλεγα: παιχνίδι, χωρίς πάθος, πολύ φλερτ) γ) τον σωματικό έρωτα («ενώ είσαι στο κυνήγι, να βρεις μία όμορφη και φρέσκια χωριατοπούλα...») και δ) τον έρωτα-επίδειξη (τον ονομάζει: amour de vanité – υπερηφάνεια) «οι περισσότεροι άνδρες στην Γαλλία επιθυμούν και έχουν μία γυναίκα στην μόδα – όπως έχουν και ένα ωραίο άλογο».

Σε επόμενα κεφάλαια αναλύει τις φάσεις του έρωτα: 1η ο θαυμασμός. 2η η φαντασίωση («σκέπτεσαι: τι ηδονή να την φιλάς, να σε φιλάει, κλπ»). 3η Η ελπίδα. 4η η γέννηση του έρωτα. 5η η πρώτη αποκρυστάλλωση (cristallisation).

Για την αποκρυστάλλωση έχουν γραφτεί τόμοι ολόκληροι. Η θεωρία του Stendhal είναι πως στολίζουμε το αντικείμενο του έρωτα με όλα τα πλουμίδια της γης. Δίνει ένα διάσημο παράδειγμα: «Στα εγκαταλειμμένα ορυχεία αλατιού του Στρασβούργου, ρίχνεις μέσα στο βάραθρο ένα κλαδάκι δέντρου μαδημένο από τον χειμώνα. Δύο ή τρεις μήνες μετά το ανασύρεις καλυμμένο με λαμπερούς κρυστάλλους, σαν διαμάντια. [] Δεν αναγνωρίζεις πια το αρχικό κλαδί». Έτσι και το πνεύμα του ερωτευμένου στολίζει το αγαπημένο του πρόσωπο με όλες τις χάρες.

Φυσικά δεν κάνω εδώ ιστορία της Γαλλικής Λογοτεχνίας για να σας αναλύσω το έργο του Stendhal. Πήρα αφορμή από το βιβλιαράκι της μητέρας μου, που το θυμήθηκα σήμερα, για να μιλήσω για τον έρωτα. Άνοιξη είναι, τι πιο επίκαιρο! Υπάρχουν άλλωστε τόσες θεωρίες όσοι και ερωτευμένοι. Ο έρωτας-έρωτας, το πάθος, η αγάπη... Κάποτε μιλήσαμε για το σεξ (και είχαμε περάσει τα 500 σχόλια). Το σεξ είναι σίγουρα η βάση και το θεμέλιο του έρωτα, αλλά δεν εξηγεί άλλα πράγματα: την ονειρική απογείωση, το πάθος, την συντροφικότητα, την αγάπη...


Στην επάνω φωτογραφία τρία παλιά βιβλία. Στο φόντο μία έκδοση «Byron’s Tales and Poems» του 1848 με υπέροχες χαλκογραφίες (βλέπετε δύο). Ένα «Λεξικόν Γραικο-Αγγλικόν» του 1837 (αφιερωμένο εξαιρετικά στον Harry), ο μικρός Stendhal και η μητέρα όταν τον διάβαζε…